Tímarit Máls og menningar - 01.09.2000, Side 87

HÉR STÓÐ BORG
holskeflunni sem var í vændum þegar heimsstyrjöldin opnaði allar gáttir og
stökkhleypti borginni yfír nærliggjandi kartöflugarða, tún og engjar. Líkt og
Innréttingaþorpið áður verður stórborgin til svo að segja á einni nóttu.
Göturnar eru fullar af fólki, strætisvagnar eru stoppaðir af farþegum. Lækj-
artorg er miðja strætisvagnanna og umferðarmiðstöðin - ígildi járnbraut-
arstöðva evrópskra miðborga - er í miðjum bæ (þar sem nú eru kyrrstæðar
birgðaskemmur Eimskipa). Höfnin er á sínum stað og það eru líflegir far-
þegaflutningar með skipum og tilheyrandi að- og frárennsli við komu- og
brottfarir.
Annar kjarni er Austurvöllur, þar er þá sem nú glæsilegasta hótel borgar-
innar og Alþingishúsið sem jafhff amt þjónaði sem Háskóli f slands ff am yfir
1940. Og útvarpið er staðsett við Austurvöll á efri hæðum Landssímahúss-
ins. Dagblöðin fjögur að tölu eru öll í miðbænum með tilheyrandi mann-
vitsbrekkum. Kafflhús og bókabúðir troða hvert öðru um tær. Tvö leikhús,
Landsbókasafn...
Þetta er nánast eins og tilviljun. Þessi borg varð eins og óvart. Og alveg jafn
óvart var hún tekin niður. Sú borg sem við þekkjum í dag er þrátt fyrir þrefalt
fleiri íbúa ekki sú fólksiða sem fyrri borgin var. Reykjavík sætir sömu örlög-
um og Gyðingar í fornöld, hún er send í Dreifmguna miklu. Háskólinn flytur
út á Mela, útvarpið endar inn í Efstaleiti, blöðin flytjast í holt og múla og
mýrar og dagar þar uppi eða einangrast. Landsbókasafninu er fundinn stað-
ur úti á Melum. Og það sem sennilega er afdrifaríkast: íbúarnir bílvæðast í
áður fáheyrðum mæli á Vesturlöndum. Gangandi vegfarendur hverfa inn í
bíla, risavaxnir strætisvagnar aka með tvo farþega og þaðan af færri, bílar
breiða sig yfir gangstéttar og fylla upp í hverja músarholu í miðbænum.
Borgin hættir að taka mið af fótmáli og hleypur á eftir umferðinni. Verslanir
leggjast af í íbúðahverfum og þjappast í fáeina kjarna. Við það einhæfast út-
hverfin, á þau sígur svefnhöfgi.
Borgarlíf á íslandi er að þessu leyti eins og fljót sem á sér of grunnan farveg
og flæmist fyrir bragðið tilviljanakennt yfir nágrenni sitt og breytir því í
endalausa mela og eyrar og aura. Með þjóðum meginlandsins grefst þessi
farvegur í gljúfrum hins miðstýrða valds: konungshallir og torg og glæsihall-
ir sem vald og auður hlaða upp. Reykjavík aftur á móti dregur frekar dám af
amerískum smábæjum þar sem borgarskipulag er veikt og lætur auðveldlega
undan þrýstingi skammtímahagsmuna.

„Fjöllin eru þeim í stað borga“ mun vera einhver fýrsta umsögn um íslend-
TMM 2000:3
malogmenning.is
85