Tímarit Máls og menningar - 01.12.2000, Side 104

EINAR MÁR JÓNSSON
ótraust í byrjun, og auk þess var ný vá fyrir dyrum, eða svo fannst Rómverj-
um að minnsta kosti. Það var nefnilega á allra vitorði að andstæðingur Octa-
vianusar og keppinautur, Antonius, var í slagtogi við egypska drottningu,
Kleópötru, og því óttuðust menn að ef hann bæri sigur úr býtum væri úti um
Rómaveldi eins og það hafði verið byggt upp og menn þekktu það: Antonius
myndi gera það að austrænu konungsríki, taka upp framandi hætti og Róm-
verjum harla ógeðfellda, og jafnvel flytja stjórnina til Alexandríu. Octavian-
us varð að lokum ofan á, eftir sigurinn í orustunni við Actium 31 f.Kr., og
fékk þá nafhið Ágústus keisari sem hann er nú þekktur undir í sögunni. Það
er út í hött að líta á þennan höfund rómverska keisaraveldisins í ljósi atburða
20. aldar, eins og stundum hefur verið gert, og sjá í honum e.k. fornan Mús-
sólíni, eða eitthvað þaðan afverra, en nauðsynlegt er að benda á eitt: á fyrstu
stjórnarárum hans var ekki sýnt hvaða stefnu hann ætlaði að taka né heldur
hvort friðurinn yrði varanlegur. Það þurffi því nokkur tími að líða, áður en
menn gátu farið að horfa vongóðum augum fram á veginn.
III
í þessum miklu stormsveipum voru einstaklingarnir leiksoppar afla sem
þeim var gersamlega ofviða að ráða við, þeir gátu fátt annað gert en vera vitni
eða fórnarlömb atburðanna, velta því fyrir sér hvað væri á seyði, og sveiflast
milli vonar og ótta. í þeim hópi var skáldið Virgill, sem var í nánum
kunningsskap við menn af ólíkum stigum, bæði háa og lága, sem áttu allt
undir því hvernig gæfuhjólið snerist; hann skynjaði tímana á mjög sterkan
hátt og þær tilfinningar leitaðist hann við að túlka í verkum sínum. Menn
skyldu samt ekki halda að þau séu „pólítísk" í neinum venjulegum skilningi,
þó í þeim megi finna á stöku stað skýrar tilvísanir til einstakra atvika, því
Virgill leit ekki á hið hversdagslega yfirborð atburðanna; hann sá þá og upp-
lifði á allt öðru sviði, á sviði skáldskaparins, þar sem þeir tóku á sig alls kyns
gerfi, fléttuðust saman við goðsagnir og tákn og runnu inn í aðrar tíma-
víddir, þannig að við það opinberaðist sannleikur sem venjulega var hulinn.
Það var þetta sem Virgill orti um: á þennan hátt vildi hann ganga á hólm við
sinn samtíma. Og það er af þessum sökum, að verk hans eiga jafnmikið er-
indi til manna tvö þúsund árum síðar og þegar þau komu fýrst fram á
sjónarsviðið.
Þessi hólmganga gengur eins og rauður þráður gegnum öll verkin. í
„Hjarðljóðunum“, sem ort voru á árunum 42-39 f.Kr., þegar vá var fyrir dyr-
um eftir morðið á Caesari, er t.d. að finna trúarlega spásögn um endurnýjun
veraldar: goðkynjað barn fæðist, hjól tímans fara að snúast til baka, og eftir
ýmsar sveiflur, nýja hetjuöld (“hinn mikli Akkiles er í annað sinn sendur til
102
malogmenning.is
TMM 2000:4