Tímarit Máls og menningar - 01.12.2000, Page 106

EINAR MÁR JÓNSSON
IV
Það sem myndar fyrst og fremst tengslin við veröld Hómers er Eneasarsögn-
in. Svo undarlega vill til, að í Ilíonskviðu talar Hómer um Eneas á mjög
myrkan hátt, en gefur þeim mun meira í skyn, eins og hann vilji beinlínis búa
í haginn fyrir skáld seinni tíma og skapa því yrkisefni. f Trójustríðinu er Ene-
as hinn mesti kappi, “virtur af alþýðu Trójumanna, sem væri hann einhver
guðanna” (Ilíonskviða XI, bls. 206), en hann er yfirleitt ekki fr amarlega í bar-
dögum, og ef hann kemst í hann krappan, bjarga guðirnir honum umsvifa-
laust, með því að hylja hann skýi eða á annan hátt, því honum eru ætluð
önnur forlög en þau að falla við Trójumúra: “svo er ákveðið, að hann skuli af
komast svo Dardansætt verði ekki aldauða, að engir verði niðjar hans”, “mun
því hinn sterki Eneas ríkja yfir Trójumönnum, og svo barnabörn hans, er síð-
ar munu af honum koma” (Ilíonskviða XX, bls. 408). Þessi dularfullu orð
skýrir Hómer hvergi nánar, en svo er að sjá að uppi hafi verið sögn um að
Eneas hafi komist á brott eftir fall Tróju með hóp eftirlifandi manna, hafi þeir
sest að einhvers staðar í grenndinni og lifað þar áfram. En sögnin um undan-
komu og ferðalög Eneasar þróaðist síðan gegnum aldirnar og fékk nýjar
víddir: að lokum er hún orðin á þá leið að Eneas hafi komist til Ítalíu með
mönnum sínum effir mikið flakk og bardaga, sest að í Latium og orðið ætt-
faðir stofnenda Rómaborgar og að vissu leyti Rómverja sjálfra.
í þessari mynd var sögnin, þegar Virgill tók hana til meðferðar. Bæði myrk
orð Hómers og þróun sögunnar síðar hentuðu honum svo vel, að á betra
varð naumast kosið. Orðin „svo er ákveðið" o.s.frv., sem lögð eru Póseidon
jarðarskelfi í munn, má nefnilega mæta vel túlka, út frá sjónarmiðum sem
Hómer sjálfum voru gersamlega framandi, á þann veg að Eneas hafi haft sér-
stakt hlutverk í sögunni, hann hafi verið verkfæri í höndum miklu voldugri
afla, og þá verður ferðalag hans til Latium ekki marklaust flakk, heldur liður í
stærri áætlun. Svo er annað. Virgli virðist vera mjög í mun að sýna fram á, að
Ítalía, og þá líka Latíum, hafi þegar í byrjun verið hluti af þeirri veröld sem
Rómverjar áttu síðar eftir að sameina: þótt „heimsbyggðin“ hafi verið
sundruð og klofin á hetjuöldinni, hafi hún eigi að síður verið e.k. menning-
ar- og trúarheild og menn getað flust ffam og aftur. Dardanus ættfaðir Tróju-
manna hafi t.d. upphaflega verið kominn ffá Ítalíu. Með því að rekja ferðir
Trójumannsins Eneasar gegnum ýmsa áfangastaði allar götur til Latium, þar
sem hann hittir fyrir flóttamenn ffá Arkadíu og heyrir sögu um afreksverk
Heraklesar á þeim stað þar sem Rómaborg átti síðar eft ir að rísa, tengir Virg-
ill fortíð Ítalíu við Ódysseifskviðu og allan hinn forna sagnaheim Grikkja. í
lýsingu hans er „heimsbyggðin“ þegar á vissan hátt sameinuð, þótt stofnun
eins heimsríkis væri tæplega í sjónmáli, og saga Eneasar sjálfs skýrir jafnvel
104
malogmenning.is
TMM 2000:4