Tímarit Máls og menningar - 01.12.2000, Page 108

EINAR MÁR JÓNSSON
háttur Virgils gerólíkur vinnubrögðum Hómers, og er nauðsynlegt að benda
á eitt: hinir ýmsu þættir Eneasarkviðu kallast á með ýmsu móti, og til að
skilja hvern þátt verksins fýrir sig er oft nauðsynlegt að skoða hann í nánu
samhengi við eitthvað annað. Ef þannig er litið á verkið að það skiptist í tvo
jafna hluta, má t.d. finna nána hliðstæðu með annarri og áttundu bók þess.
Önnur segir frá eyðileggingu borgar, Tróju, og hin gefur fyrirheit um stofh-
un borgar, Rómar, og það tengist saman, því til að Róm gæti risið varð Trója
að eyðast.
V
En það er hægt að lesa Eneasarkviðu með ýmsu móti, og kannske er einfald-
ast til skilnings á verkinu að líta svo á, að það skiptist í þrjá nokkuð jafha hluta
sem hver um sig er fjórar bækur.
Fyrsti hlutinn segir fr á því hvernig flóttamaðurinn Eneas, sem kemst með
naumindum lífs af með föður sínum og syni, þegar Trója fellur, og er gersam-
lega áttavilltur í byrjun, verður þess smám saman vísari hvaða hlutverk guð-
irnir hafa ætlað honum: að fara til „Vesturlandsins“, Italíu, setjast þar að og
eignast nýtt óðal. En þessa þekkingu öðlast Eneas ekki fyrr en eftir miklar
villur og hún er takmörkuð enn sem komið er. Því er hætt við að hann hefði
ekki valdið hlutverkinu, ef hann hefði ekki haft stuðning föður síns, Ankises-
ar, sem skilur fyrr en hann, en Ankises deyr í Sikiley, og þá lendir Eneas í
mestu rauninni: vegna ástarinnar á Dídó drottningu í Karþagó gleymir hann
hlutverki sínu um stund. En Júpíter áminnir hann, og hann siglir af stað til
Ítalíu.
Allan þennan fyrsta hluta mætti kenna við Karþagó, því verkið hefst á því
að Eneas kemst þangað í hrakningum sínum og sögu sína ffam að því, fall
Tróju og flóttann, segir hann síðan Dídó drottningu í veislu. Þessum frá-
sögnum er hagað þannig, að glöggur lesandi getur skilið hvað er á seyði betur
en Eneas gerir sjálfur. Áður en Eneas hefur sögu sína í veislunni í Karþagó,
syngur kvæðamaðurinn Jópas langan brag, sem er rakinn í meginatriðum:
„Hann syngur um slóðir mánans og strit sólar, um upptök mannkyns og
dýra, regns og elds, syngur um Arktúrus, hina vætusömu Sjöstjörnu og Birn-
ina báða, og um það, hví sólirnar hafa svo mjög hraðan við á vetrum að
sökkva sér í úthafið og hvað veldur löngum nóttum“ (þýðing Hauks Hann-
essonar, bls. 38). Eftir þetta tekur Eneas til máls og segir frá falli Tróju. Á
þennan hátt er Virgill í rauninni að setja þessa sögulegu atburði sem tengjast
Trójustríðinu inn í miklu stærra samhengi: þeir verða hluti af skipan al-
heimsins og síðan þáttur í þeirri veraldarsögu sem hófst með „upptökum
mannkyns og dýra“. Sá grunur vaknar því að hlutverk Eneasar sé einnig þátt-
106
malogmenning.is
TMM 2000:4