Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2006, Blaðsíða 17

Tímarit um menntarannsóknir, 3. árgangur 2006
12
Mótun skólastarfs:
Hver er hlutur kennara?
Amalía Björnsdóttir, Börkur Hansen og Ólafur H. Jóhannsson
Kennaraháskóla Íslands
Stjórnun og rekstur grunnskóla á Íslandi færðist frá ríki til sveitarfélaga árið 1995. Sú ákvörðun
var hluti af víðtækari stefnumörkun um dreifstýringu sem finna má í grunnskólalögunum frá 1995.
Í rannsókn frá 2001 var könnuð afstaða skólastjóra til þessara breytinga og leiddi hún í ljós mikla
ánægju með þær. Önnur rannsókn var gerð árið 2003 og þá var kannað viðhorf skólastjóra, kennara
og fulltrúa foreldra í fjórum grunnskólum til þessara mála. Niðurstöður voru svipaðar og í fyrri
rannsókninni. Þó lýstu kennarar í tveimur skólum, í stórum fræðsluumdæmum með tiltölulega
öflugar fræðsluskrifstofur, áhyggjum yfir því í hve ríkum mæli fræðsluyfirvöld reyndu að hafa
áhrif á áherslur í störfum þeirra. Kennararnir í þessum skólum voru einnig ósáttir við hversu lítil
áhrif þeir hefðu á stjórnun skólans og starfshætti. Í ljósi þessara niðurstaðna var gerð ný rannsókn
þar sem kastljósinu var beint að viðhorfum kennara til þess hver áhrif þeirra væru á starfsemi
skóla. Spurningalisti var sendur til 750 kennara úrtaks vorið 2005. Niðurstöður benda til þess að
talsverður munur sé á því hvernig kennarar meta faglegt sjálfstæði síns skóla annars vegar og eigið
faglegt sjálfstæði hins vegar. Niðurstöður leiða einnig í ljós að kennarar vilja almennt hafa meiri
áhrif á ákvarðanir sem teknar eru í skólum þeirra. Einnig kemur fram að kennarar telja að kröfur
til þeirra hafi aukist verulega á undanförnum árum.
Tímarit um menntarannsóknir, 3. árgangur 2006, 12–24
Rekstur grunnskóla var færður frá ríki til
sveitarfélaga árið 1995. Grunnur að þessari
breytingu var lagður í skýrslu Nefndar um
mótun menntastefnu sem skipuð var af
menntamálaráðherra (Nefnd um mótun
menntastefnu, 1994) og framkvæmdin síðan
nánar útfærð í lögum og reglugerðum sem
menntamálaráðuneyti gaf út í kjölfar skýrsl-
unnar. Í fyrrnefndri skýrslu er dreifstýring
lykilhugtak þar sem áhersla er lögð á aukið
sjálfstæði skóla, bæði grunn- og framhalds-
skóla. Sú áhersla er í samræmi við breytingar
sem orðið höfðu á Norðurlöndunum áratuginn
á undan (sjá t.d. Helgesen, 2000) þar sem gerð
er grein fyrir þróuninni á Norðurlöndum í átt
til dreifstýringar. Sömu áherslu á dreifstýringu
er einnig að finna í alþjóðlegum skýrslum um
menntastefnu, svo sem í OECD–skýrslunum,
Schools Under Scrutiny (1995) og Evaluating
and Reforming Education Systems (1996).
Í skýrslu Nefndar um mótun menntastefnu
er lögð áhersla á mikilvægi þess að skólar hafi
sem mest sjálfstæði um eigin málefni og að
fagleg forysta sé á ábyrgð skólastjóra. Tekið
er fram að skólastjóri beri ábyrgð á öllu starfi
þess skóla sem hann stýrir og áhersla er lögð
Hagnýtt gildi: Könnun á viðhorfum kennara til faglegs sjálfstæðis skóla og eigin faglegs
sjálfstæðis getur haft margvíslegt hagnýtt gildi. Niðurstöður gefa t.a.m. bæði sveitarfélögum og
skólastjórnendum vísbendingar um hvar kennarar telja að skórinn kreppi í þessum efnum og því
er unnt að taka tillit til óska þeirra eða viðhorfa við stefnumótun og framkvæmd skólastarfs. Skýrt
kemur fram að í ýmsum málaflokkum er misræmi milli þess hversu mikil áhrif kennarar vilja hafa
og hversu mikil áhrif þeir telja sig hafa í raun. Þá er umhugsunarefni hvernig auka má stuðning
við kennara í starfi til að vega á móti þeim auknu kröfum sem þeir telja sig finna fyrir bæði frá
skólastjórum, sveitarfélögum og foreldrum.