Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2010, Síða 11

tel ég að gera verði greinarmun á störfum sem
beinlínis fela í sér og þrífast á ræktun sið -
ferðilegra samskipta (svo sem störfum félags -
ráðgjafa, prests, hjúkrunarfræðings eða kennara)
og störfum sem hafa önnur eðlislæg stefnumið
(t.d. byggingarverktaka, pípulagn ingamanns,
bókhaldara, afgreiðslumanns á kassa og jafnvel
skurðlæknis). starf kennara og prests er líkt að
því leyti að hvorugur kemst hjá því að kenna
hinum ungu, í orði og athöfn, að velja milli góðra
og slæmra lífskosta. ef maður leggur aristótel -
ískan skilning í þetta hlutverk, eins og ég er
veikur fyrir, þýðir það að maður kennir hinum
ungu að meta hið góða líf dygðanna vegna.
aÐ kenna gÖmLum HunDum aÐ siTJa
Sporgöngumenn Aristótelesar, eins og þú, leggja
höfuðáherslu á siðferðisuppeldi fyrstu aldurs -
áranna þegar dygðunum er miðlað með tamn -
ingu og eftiröpun siðferðilegra fyrirmynda. En
kennaranemar eru engin smábörn. Þeir koma
með í farteskinu ansi mótaða skaphöfn og –
eftir atvikum – eigin dygðir eða lesti sem
heimanfylgju. Hvernig eiga kennaramenntunar -
stofnanir að bregðast við: meina nemendum að
ljúka kennaraprófi nema þeir séu dygðablóð?
Eða getum við kennt gömlum hundum að sitja?
svar: Það er rétt að sumir sem ala með sér
draum um að verða kennarar eru það spilltir af
slæmu uppeldi eða siðferðilegum sjálfskapar -
vítum að þessi draumur yrði betur aldrei að
veruleika. sem betur fer eru mörg dæmi þess að
slíkir nemendur séu stoppaðir af, til dæmis af
vettvangskennurum. en við megum ekki heldur
gera of lítið úr möguleika fólks til að bæta sig.
Fæstir kennaranemar eru óforbetran legir synda -
selir; og það er hægt að slípa ýmsa ann marka af
eigin hegðun og skoðunum í hag nýtu og vel
skipulögðu háskólanámi. meðal annars þess
vegna skiptir öllu máli að í kennara menntun sé
gerð krafa um að nemendur ígrundi siðferðilegt
eðli þess starfs sem þeir hyggjast leggja fyrir sig
– og sérstaklega þýðingu skap gerðar og dygða.
Þessi krafa vegur ekki nógu þungt í kennaranámi
dagsins í dag á Vestur löndum.
arFLeiFÐ kOHLBergs
Svo að við víkjum nánar að hugmyndum þínum
um siðferðilegan þroska og uppeldi þá ertu
mjög gagnrýninn á páfa þessara fræða, Lawr -
ence Kohlberg. Hvar varð honum á í messunni?
svar: kohlberg var mikill straumhvarfa -
maður í þessum fræðum og ekki ber að vanmeta
framlag hans. en ég er ekki einn um að gagn -
rýna hann nú á dögum. Flestir þeir sem hallir
eru undir dygðafræði – vinsælustu kenninguna
í siðfræði nútímans – gagnrýna kohlberg fyrir
of mikla skynsemishyggju og fyrir vanmat á
tilfinningahlið siðferðisins. Ég hef einnig bent
á hin kantísku áhrif í kerfi kohlbergs og hvernig
skynsemishyggja kants, sem gerir geðsmunina
að aukaatriði eða jafnvel skaðvaldi í þroska
vitsmunanna, gegnsýrir kenningu kohlbergs.
LisTir Og mennTun
Þú kvartar sáran yfir hinni litlu athygli sem
listir, s.s. tónlist, myndlist og bókmenntir, fái nú
á dögum í skyldunámi og í námi kennaraefna.
Hvert er menntunarlegt gildi lista og hvernig
getum við endurheimt það?
svar: Þótt ýmsir menntahugsuðir nútímans
vilji gera strangan greinarmun á fagurfræðilegu
og siðferðilegu gildi þá tel ég að listirnar hafi
beinu hlutverki að gegna fyrir þroska siðferð is -
ins, ekki síst þroska siðlegra tilfinninga. sem
dæmi má nefna viðkvæmni fyrir sársauka
annarra og innsýn í hið mannlega hlutskipti. en
ég er fjölhyggjumaður um gildi lista, tel það
ekki einungis siðferðilegt heldur hafi listirnar
líka sjálfmæti, þ.e. verðmæti í sjálfum sér, sem
uppspretta og útrás fegurðarskyns. Þar að auki
rækta þær verksvit og eru ríkur ánægjugjafi.
anDríki Og TrÚarBragÐakennsLa
Þú hefur skrifað talsvert um trúarbragða -
kennslu og kennslu í eða um andlega reynslu
(„spirituality“). Á slík kennsla heima í skyldu -
námi?
svar: Ég tel að sérhvert barn eigi óskoraðan
rétt á trúarbragðakennslu, hvort sem barnið
sjálft er trúað (eða á trúaða foreldra) eða ekki.
slíkri kennslu þarf því að finna stað í skyldu -
námi. en jafnframt verður að tryggja að trúar -
bragða kennsla sé ekki trúboð, þ.e. innræting
tiltekinna trúarskoðana, heldur hluti af almennu
menningarlæsi. stóru trúarbrögðin hafa, hvort
sem okkur líkar betur eða verr, haft gagnger
áhrif á þróun nútímasamfélaga; og hvað sem
andmælum öfga-trúleysingja líður má ekki ræna
börn tækifærinu til að kynnast þessari arfleifð.
11Viðtal
Tímarit um menntarannsóknir, 7. árgangur 2010
Tímarit um menntarannsóknir_Layout 1 1/17/11 5:18 PM Page 11