Gripla - 01.01.1995, Síða 212

210
GRIPLA
trega hans, þegar hún yfirgefur hann og fer til mannheima.“ í sama
streng taka Jón Helgason (1953:168) og Guðrún Ingólfsdóttir (1983:1)
en hún segir: „Yfir kvæðinu hvílir rómantískur tregablær, enda fjallar
það að nokkru um óendurgoldna ást. Huldumaðurinn Kári reynir með
hjálp móður sinnar að heilla til sín mennska konu, Kötlu, og tekst að
ná henni til sín yfir í huliðsheima. Katla festir hins vegar ekki yndi með
þeim og er fylgt aftur til mannheima, en Kári springur af harmi.“ Svip-
uð áhersla kemur fram í nýlegri bókmenntasögu þar sem Böðvar Guð-
mundsson (1993:484) segir efni kvæðisins vera álfasögu.
Þessar lýsingar falla ekki alls kostar að efni Kötludraums því að í
kvæðinu sjálfu er tiltölulega lítið gert úr ástum huldumannsins en meiri
áhersla lögð á vanda eiginmanns og bræðra sem þurfa að bregðast við
þegar eiginkona og systir eignast barn með öðrum en maka sínum.
Meginmunur kvæðisgerðanna er einmitt fólginn í ólíkum efnistökum
þegar kemur að viðbrögðum við þeim tíðindum að Katla hafi átt barn
með öðrum en eiginmanni sínum. A-gerðirnir láta nægja að eiginmað-
urinn þaggi málið niður með konu sinni, en í B-gerðinni er líka sýnt
hvernig bræður hennar bregðast við.
Stóridómur settur 1564 og „glœpur “ Kötlu
Eftir siðaskipti um miðja 16. öld tóku valdsmenn upp strangt eftirlit
með ástamálum þegna sinna. Stóridómur var settur á Alþingi árið 1564
og þar með hóf ríkisvaldið að rétta í málum sem höfðu áður verið rek-
in af höfðingjum og kirkju (Inga Huld Hákonardóttir 1992:68-69). Um
leið þyngdust refsingar verulega og í Stóradómi er meðal annars kveð-
ið á um að fyrir hórdómsbrot skuli koma sektir og húðlát eftir fyrsta
og annað brot en líflát eftir þriðja brot (s.st.:282). Þessi líflátsdómur
var mildaður árið 1614, þegar Alþingi samþykkti „um þriu Einfolld
Hordoms Brot. ad þar skyllde ecke lijfsstraff vid liggia helldur landz
utlegd.“ (Alþb. IV, bls. 227). Eftir aldamótin 1800 fara að koma fram
konungsbréf og tilskipanir sem nema Stóradóm smám saman úr gildi
og var smiðshöggið rekið á það verk árið 1838 (Davíð Þór Björg-
vinsson 1984:21-22). Aður hafði þó dregið úr refsigleðinni smám sam-
an þannig að dauðadómi vegna hjúskaparbrots var síðast fullnægt 1681,
vegna sifjaspella 1763 og vegna dulsmála 1792 (Inga Huld Hákonar-
dóttir 1992:235).
Fyrst eftir setningu Stóradóms virðast menn hafa verið tregir til að