Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2012, Blaðsíða 24

24
aðferðum á sviði guðfræði og trúar og ríkjandi voru í hinum akademíska
heimi almennt og breiddust út á meðal almennings með aukinni menntun
og vaxandi fjölmiðlun. Hér er því litið svo á að á upphafsskeiði nútímans
hafi forystumenn kirkjunnar hér á landi leitað samhljóms við veraldlegar
stefnur og strauma, verið jákvæðir gagnvart menningu og samfélagi sam-
tímans og verið opnir fyrir vaxandi einstaklingshyggju. Þessi viðbrögð hafa
að líkindum átt sinn þátt í að íslenska þjóðin náði að samsama trúarlega
hugsun og aukin áhrif raunhyggju og hefur allt til þessa sýnt sig að vera
trúuð þjóð umfram aðrar, en þó þjóð sem að verulegu leyti trúir á sinn
eigin máta eða aðhyllist „nafnlausa trú“.
Í vörn með söguna að vopni
Heimsstyrjöldin fyrri markaði djúptæk spor í samfélagi og menningu
Vesturlanda sem komu fram á fjölmörgum sviðum. Á þessum tíma beið
sá jákvæði mannskilningur sem ríkt hafði í upphafi aldarinnar hnekki sem
og sú trú að mannkyn væri á þroskabraut og möguleikum þess til framfara
væru lítil takmörk sett. Bjartsýni aldamótaáranna vék nú fyrir bölsýni í
ýmsum myndum. Aldamótaguðfræðin sem margir forystumenn þjóð-
kirkjunnar höfðu gengist á hönd var mótuð af þessari bjartsýni. Breyttar
aðstæður kölluðu því á nýjar guðfræðilegar áherslur og sköpuðu þar með
krísu í þeirri merkingu hugtaksins sem gengið er út frá í þessari grein.
Í kjölfar styrjaldarinnar hafði uppgjör hafist við aldamótaguðfræðina
á meginlandi Evrópu og í framhaldi af því á Norðurlöndum. Hér á landi
varð þó nokkur bið á því að straumhvörf yrðu í þessu efni. Hófust þau fyrst
með átökum er urðu við ráðningu dósents við guðfræðideild Háskólans
er Sigurður P. Sívertsen lét af embætti 1936. Sigurður Einarsson (1898–
1967), síðar prestur í Holti undir Eyjafjöllum, var ráðinn í stöðuna og
gegndi henni til 1943. Hann gagnrýndi aldamótaguðfræðina fyrir að hafa
lagað sig um of að raunhyggjunni og hélt fram hefðbundnari túlkun á
kjarnaatriðum kristinnar trúar en gert hafði verið við deildina áratugina
á undan.49 Sigurður sagði af sér embætti eftir miklar deilur við samkenn-
ara sína. Var Sigurbjörn Einarsson (1911–2008) þá ráðinn í hans stað.
Sem kennari við deildina frá 1944 og biskup frá 1959 hélt hann upp-
gjörinu áfram og á starfstíma hans lauk því tímabili sem kenna má við
49 Torfi K. Stefánsson Hjaltalín, Íslensk kirkjusaga, Reykjavík: Flateyjarútgáfan, 2012,
bls. 269–277.
HJALTI HUGASON