Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.1994, Page 214

Pétur Pétursson
þjóðemisvakningin hafi gegnt ýmsum af þeim félagslegu og menningarlegu
hlutverkum sem trúarvakningar gegndu í nágrannalöndunum.1
Um aldamótin 1900 og á fyrri hluta tuttugustu aldar má sjá votta fyrir
trúarlegum alþýðuvakningum hér á landi, en þær em allar bundnar við
einstök bæjarfélög svo að vart er hægt að tala um vakningabylgju, sam-
bærilega þeim sem áttu sér stað í nágrannalöndunum. Þær staðbundnu
vakningar sem hér rnn ræðir vom flestar bundnar við þéttbýli. í Reykjavík
vottaði fyrir alþýðlegum trúarvakningum í sambandi við trúboð Hjálpræðis-
hersins og Aðventista um aldamótin. Einnig má nefna fnkirkjuhreyfLnguna
og KFUM í þessu sambandi. A Akureyri varð töluverð hreyfing í tengslmn
við trúboð Arthurs Gooks og Sjónarhæðarsöfhuðinn og segja má að þar hafi
einnig orðið vakning í lok annars áratugarins í sambandi við starf
Hjálpræðishersins. í upphafi þriðja áratugarins varð vakning tengd Hvíta-
sunnuhreyfmgunni í Vestmannaeyjmn. Þessar vakningar eiga það allar
sameiginlegt að ná fyrst og fremst til sjómanna og verkamanna. Undan-
tekningar að þessu leyti eru KFUM, aðventistahreyfingin og fríkirkju-
hreyfingin sem einnig náðu til iðnaðarmanna.2
Tvær minniháttar staðbundnar vakningahreyfingar hér á landi áttu
sér stað meðal bænda, önnur á Fellsströnd rétt fyrir aldamót, en hin í
Fljótmn í lok þriðja áratugarins. Sú fyrri var tengd Hjálpræðishemum en
sú seinni Sjónarhæðarsöfnuðinmn á Akureyri. Sú síðamefnda sameinaðist
Hvítasunnuhreyfingunni þegar Ásmundur Eiríksson gerðist liðsmaður
hennar eftir að hafa verið á biblíuskóla þeirrar hreyfingar í Stokkhólmi árið
1932. Þessar hreyfingar tengjast nú ekki lengur þeim stöðum sem þær
urðu til á og segja má að þéttbýlisstaðimir hafi dregið þær til sín. Reglu-
legu samkomuhaldi var ekki við haldið í sveitunum til lengdar og margir
þeir sem aðhylltust þessar nýju hreyfingar fluttu í þéttbýhð þar sem starf
hreyfinganna var samfelldara og fjölþættara. Segja má að þessar sögulegu
forsendm- geri það að verkmn að áhugavert er að kanna forsendur og feril
afturhvarfsreynslu íslensks bónda í lok 19. aldar.
Það ber að taka það skýrt fram að afturhvarfsreynsla takmarkast að
sjálfsögðu ekki við heittrúar- og hreintrúarvakningar seinni tíma og
umfjöllun um hana einskorðast ekki við trúarlífssálarfræði. í víðum
skilningi er afturhvarfsreynsla miðlæg í kristnmn trúararfi frá upphafi og
skírskotar m.a. til orða Jesú þar sem hann boðar sinnaskipti og komu
^ Sjá Pétur Pétursson 1990: Church and Social Change. A Study of the
Secularization Process in Iceland 1830-1930. Háskólaútgáfan, Reykjavík.
2 Pétur Pétursson 1980: Trúarlegar hreyfingar í Reykjavík tvo fyrstu áratugi
20. aldar. Fyrsti hluti. Saga XVIII.
212