Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.1994, Qupperneq 290

Ritdómar
1594) byggðist auðvitað á Ordinansíunni og sækir fyrirmyndir til danskra
bóka svo sem Grallara Jesperssóns. Samt sem áður myndaðist hér á landi
sjálfstæð helgisiðahefð eins og dr. Amgrímur Jónsson hefur vel sýnt fram á
í doktorsritgerð sinni um fyrstu handbækur presta á íslandi eftir siðbót.
Því var ekki til að dreifa í Noregi. Þar voru hinar dönsku bækur í notkun
allar götur fram til 1814 og raunar eftir það og fram yfir miðja 19. öld,
aðeins með þeirri breytingu, að ekki þurfti að sækja mn prentleyfi til Dan-
inerkur.
Annað áhugavert atriði er þróun annarra guðsþjónusta en messunnar.
Það er óvíst, að hér á landi hafi verið fylgt ákvæðmn Ordinansíunnar um
tíðasöng og guðsþjónustur á virkum dögum, þar sem þau miðuðust við
kaupstaðina. I norsku kaupstöðunum var fylgt ákvæðum Ordinansíunnar
og sömuleiðis á latínuskólunum. Tíðagjörðin átti sér þróun bæði í kaup-
stöðunum og á skólunum í Noregi. Hér á landi voru engir kaupstaðir og
þjóðin líka fámennari auk þess sem landið er miklu erfiðara yfirferðar. Því
gátu ákvæði Ordinansíunnar um aðrar guðsþjónustur en messtma ekki átt
við hér. Hins vegar voru hér skólar og væri það fróðlegt rannsóknarefni að
kanna þróun tíðasöngsins á latínuskólunum í Skálholti og á Hólum eftir
siðbót.
Eins er áhugaverð greinargerð höfundar fyrir atferli við kirkjuvígslu.
Kirkjuvígsla er hvergi nefnd í Ordinansíunni 1537 og heldm ekki í Kirkju-
rítúalinu frá 1685 og kom ekki inn í opinberar handbækur í Danmörku,
Noregi og íslandi fyrr en á síðustu öld. Heimildir eru fyrir kirkjuvígslum í
Noregi og Danmörku og rekur höfundur þær. Það er ekki mikið vitað um
atferli við kirkjuvígslu hér á landi, en ljóst er, að hér voru byggðar fleiri
kirkjur en í Noregi og Danmörku, þar eð kirkjur hér voru byggðar úr mjög
svo forgengilegum efiium. Það væri vissulega verðugt rannsóknarefni að
kanna hvernig kirkjur voru vígðar hér á landi, áður en Pétur biskup
Pétursson gaf út Handbók fyrir presta 1869, þar sem fyrsta sinni er
minnst á kirkjuvígslu í handbók á íslandi.
Prófessor Helge Fæhn á þakkir skildar fyrir bók sína. Hún er afrakstur
mikilla rannsókna og framsetning höfundar ber bæði vitni um hans miklu
þekkingu og eins virðingu hans fyrir viðfangsefhinu. Bókin er áhugaverð
fyrir okkur íslendinga vegna þeirrar sögu sem við áttum sameiginlega með
Norðmönnum lengst af. Þó að við nytum ákveðinna forréttinda að því leyti
sem við gátum hafið útgáfu bóka og bjargað þannig timgu okkar, þá voru
rætumar þær sömu og svipaðir þættir stýrðu þróuninni í Noregi og hér á
landi. Þróun helgisiðamála í Noregi frá því á ofanverðri 19. öld til vorra
daga er líka áhugaverð og höfum við Islendingar margt að læra af þeim um
288