Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1981, Qupperneq 186

184
MÚLAÞING
Þorvaldur Thoroddsen reyndi fyrstur manna eftir ferðalög sín um
landið á árunum 1881-’98 að skapa jarðfræði- og jarðsögulega heildar-
mynd af Islandi. Hann skipaði Austurlandi að mestu í tertiera blágrýtis-
staflann (Plateau basalt) sem hann taldi hafa hlaðist upp í basiskum
flæðigosum. Sú heildarmynd hans hefur lítið breyst, nema hvað hann
taldi jarðlagastaflann þar mun eldri en hann hefur reynst. Nú er elsta
berg Austurlands í Gerpi ekki talið vera nema um 13 miljón ára gamalt.
Þorvaldur gerði aftur á móti enga tilraun tif að leysa berglagastaflann
upp í jarðsögulegar myndunareiningar.
Þeir Helgi Hermann Eiríksson og Jón Eyþórsson byrjuðu á árunum
upp úr 1920 að huga að þróun jökla í Austur-Skaftafellssýslu. Þær
athuganir leiddu til þess að sænski prófessorinn Ahlmann ásamt Sigurði
Þórarinssyni, sem þá var nemandi hans, hófu víðtækar og að mörgu leyti
brautryðjandi rannsóknir á Hornafjarðarjöklum. Árangur þeirra í þess-
um rannsóknum færði þá í röð fremstu jöklafræðinga heimsins.
A millistríðsárunum og fyrst eftir síðari heimsstyrjöldina ferðuðust
nokkrir innlendir og erlendir jarðvísindamenn um öræfi Austurlands og
gerðu grein fyrir athugunum sínum í ferðalýsingum sínum. Má þar til
nefna Pálma Hannesson, Sigurð Þórarinsson, Trausta Einarsson og
Guðmund Kjartansson. Einnig má geta rannsókna sænska prófessorsins
Hjulströms og Jóns Jónssonar á jökuláraurunum við Hornafjörð.
A árunum 1950-'60 byrjar svo Walker prófessor í London með nem-
endum sínum að kortleggja berglagastaflann við Reyðarfjörð. Með starfi
hans má segja að brotið hafi verið blað í sögu jarðlagarannsókna á
Austurlandi og reyndar í rannsóknum á allri jarðsögu Islands. Walker og
hans menn lögðu manna fyrstir fram grundvallarskilning á myndunar-
sögu tertiera blágrýtisstaflans, hvernig má skipta honum í myndunarein-
ingar á grundvelli ýmissa megineldstöðva og sprungusveima þeirra.
Margir innlendir og erlendir jarðvísindamenn hafa síðan bætt þar miklu
við. í því sambandi vil ég sérstaklega nefna hluti þeirra Kristjáns
Sæmundssonar vegna kortlagningar hans á jarðlagastaflanum og
Trausta Einarssonar vegna grundvöllunar hans á segultímatali berglaga.
Viðfangsefni jarðfrœðirannsókna
Um og upp úr 1960 hefjast svo ýmsar athuganir og rannsóknir vegna
hugmynda og áforma um hagnýtingu ýmissa náttúruauðlinda. Rann-
sóknir þessar eru mjög misjafnar bæði hvað umfang og gæði snertir. Má
jafnvel segja að sumar þeirra hafi verið nokkuð handahófskenndar. Með