Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1996, Qupperneq 82

Múlaþing
„Einn hamar stendur niður við ána, en fyrirfra-
man hylur djúpur.“ Beint niður afrústunum á
milli Faxamýra og Faxagils sbr. bls. 20-21.
Ljósm. Finnur N. Karlsson.
Freyfaxahamar, og at hingsten er hlevet
styrtet i áen ... (KKII1882, 219).
Sigurður Vigfússon rannsakaði sögu-
slóðir Hrafnkels sögu sumarið 1890. Hann
segir:
þessum framburði. - A þessum eina stað
sá eg að vóru missmíði á sögunni, og
eru þau að kenna síðari tíma afriturum,
... Hér œtti að standa: „Þeir leiða nú
hestinn upp eftir vellinum, og upp í dal-
inn“... (SV1893, 38).
Hjá þeim fræðimönnum sem hér hefur
verið vitnað til gætir sterkrar viðleitni til að
koma atburðum sögunnar heim við stað-
hætti. Þetta viðhorf breyttist þegar farið var
að bera brigður á sannindi Hrafnkels sögu
eða sannfræði hennar eins og það var gjam-
an nefnt. Þannig segir Sigurður Nordal í
Hrafnkötlu árið 1940, er hann víkur sérstak-
lega að rannsóknum Sigurðar Vigfússonar:
Eitt varð þó Sigurði að angri. Fyrir neð-
an bœinn á Aðalbóli, þar sem Freyfaxa-
hamar átti að vera og hylur djúpur fyrir
neðan, eru sléttar grundir. En gamli mað-
urinn dó ekki ráðalaus. Það eru varla
margir dalir á Islandi, þar sem ekki má
finna einhvern klett, ef vel er leitað. Og
Sigurður fann Faxahamar, ‘sem heitir
svo enn í dag’, að vísu 5-6 kílómetra inn
frá Aðalbóli og í gili, sem engin á rennur
eftir ... Sögutextinn varþarna brenglaður
í handritum, en höfundurinn saklaus af
öllum villum og sannindum sögunnar
borgið (SN 1940, 30).
Síðan fór ég inn að Faxahamri, sem
heitir svo enn í dag; hann er 3/4 mílu
inn frá Aðalbóli, sama megin. Þar er
gljúfragil mikið við ána, er gengr fram
úr hlíðinni, og myndar innri brún þess
hamarinn, enn grjót hefir hrunið úr hon-
um, og hefir við það myndazt nokkur
jarðvegur milli steinanna, og þessi
hækkun hefir smám saman hrundið ánni
svo sem 10 faðma frá hamrinum, enda
eru þar vatnsrásir, sem líka hafa stutt að
í formála Hrafnkels sögu Freysgoða í
ritröð Islenzkra fornrita árið 1950 kemst
Jón Jóhannesson m. a. þannig að orði, er
hann gerir grein fyrir sögusviðinu:
En mönnum hefur láðst að gæta þess, að
fyrir neðan hið nýja Aðalból er enginn
hamar við ána og hvergi í öllum aðal-
dalnum. Þar vandaðist málið, en víða
má finna einhverja hamarnefnu hér á
landi, og trúgjarnir menn hafa þótzt
80