Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1996, Qupperneq 128

Múlaþing
teigi af séra Stefáni Halldórssyni. í Sveitum
og jörðum er Rósa sögð hafa verið ættuð af
Héraði, fríð og fönguleg kona, en skortur er
á nánari upplýsingum, og hennar er nánast
ekki getið í Ættum Austfirðinga, né hún
nefnd sem síðari kona Bjarna Rustikusson-
ar, en fyrri kona hans var Arnbjörg Einars-
dóttir þingeysk.
Ekki verður ráðið af kirkjubók Hofteigs
frá þessum tíma hvaðan Rósa kom í sókn-
ina, og er hennar ekki getið meðal innkom-
inna um þær mundir, og hefur presturinn
sýnilega gleymt að innfæra hana, má þó
merkilegt heita, þar sem víst er að ekki hef-
ur hann látið sig vanta í veisluna góðu, en
má vera að það sé einmitt þess vegna! Við
húsvitjun árið eftir sýnist einnig sem ekki
séu allir nafngreindir á Grund sem e.t.v.
dvelja þar, því presturinn nefnir einungis -
son og -dóttir, og sýnist ekki hafa vitað vel
um nöfn þeirra, og ætlað að innfæra þau
síðar. Árið 1884 er dóttir Rósu sem Guðný
heitir, sögð Bjömsdóttir 11 ára nú allt í einu
nafngreind í húsvitjunarbók, en ekki finnst
hún þó innkomin í sóknina, og sýnist hafa
verið sambandsleysi með prestinum og
Grundarfólki einhverra hluta vegna, og kem
ég að því síðar.
Rósa Jósefsdóttir
Rósa Jósefsdóttir var fædd á Hauksstöð-
um í Vopnafirði hinn 19. júní 1837, og er
mér hafði tekist að lesa mikið máða skrift
séra Guttorms á Hofi, sem sagður er í heim-
ildurn hafa verið dagfarsprúður maður, kom
nokkum veginn þetta út:
„Hórgetið barn bónda Jósefs Amgríms-
sonar á Hauksstöðum og giftrar konu úr
Þistilfirði - sem áður hefur átt barn fram hjá
manninum - heitir maður hennar Árni - nú á
Grjótnesi á Sléttu — hefur og tekið fram hjá
henni“. Já ljótt er a’tarna, og er presturinn
alls ekki að skafa utan af hlutunum, og er
raunar fremur óvenjulegt að sjá svona
skorinorða innfærslu í embættisbókum
kirkjunnar, þó ekki hafi verið til siðs að
hossa fólki fyrir hórdómsbrot á þessum
tíma. Ef til vill hefur Jósef bóndi átt eitt-
hvað óuppgert við prestinn, og er nærtækast
að geta sér til að hann kunni að hafa skuld-
að Hofskirkju afgjald eftir jörðina sem hann
bjó á, því Hauksstaðir voru á þessum tíma
og lengi síðan meðal fjórtán jarða sem
kirkjan taldist eiga, og var brauðið hið ann-
að tekjuhæsta á landinu. Hér má og skjóta
inn í að þegar Jökuldalsheiðin fór að byggj-
ast á ámnum eftir 1840 og landnemamir
reyndu að fá stuðning og útmælingu landa
samkvæmt reglugerð Nýbýlatilskipunarinn-
ar frá 1776, fór þáverandi Hofsprestur af
stað til að tryggja eignarrétt Hofskirkju yf-
ir heiðalöndum þeim sem hann taldi að
kirkjan ætti, en sýnist þó vera eðlilegra að
a.m.k. hluti þess væri afréttur Jökuldæla, en
kirkjan þurfti sitt, og landnemamir töpuðu
málunum, og á hér vel við gamla máltækið:
Seint fyllist sálin prestanna!
Oft er óskilgetinna bama lítt getið í ætt-
fræðilegum heimildum, og hefur ekki þótt
vert að vera að flíka þeim mikið, og sýnast
þau hafa verið nokkurs konar felubörn. Þá
gripu mæðurnar stundum til þess ráðs að
skíra barnið inn í föðurættina, og hefur ekki
verið hægt að meina þeim það. Oft á tíðum
sýnast þau hafa verið álitin „óskemmti-
legri“ en önnur börn, og gilti einu um
gjörvileik, og sum fengu einnig slæmt at-
læti í uppvextinum sem þau bjuggu að alla
ævi, þ.e. biðu tjón á sálu sinni. Geta má
þess að téður Jósef var bróðir Ambjargar
Amgrímsdóttur, en hún var amma Björg-
vins Guðmundssonar tónskálds.
Ekki hefur Hofsprestur fyrir því að nafn-
greina móðurina, en hún dvaldi um þessar
mundir, sem og árið áður á Hauksstöðum
126