Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1996, Qupperneq 90

Múlaþing
um set og sögusviðið allt færist innar í
Hrafnkelsdalinn. Þessa tilgátu þarf að meta
með hliðsjón af öðrum staðháttalýsingum
sögunnar.
I staðháttalýsingum er Hrafnkels saga
Freysgoða nákvæm um sumt, en annað er
fullkomlega á reiki (JHA 1991, 12-26).
Lýsingin á aðförinni að Hrafnkatli er mjög
nákvæm og kemur einkar vel heim við stað-
hætti miðað við að Aðalból sögunnar hafi
verið á sama stað og nú er (AJ 1951, 8).
Hins vegar hef ég aldrei komið auga á að sú
lýsing kæmi heim við aðra staði í Hrafn-
kelsdal eða á Glúmsstaðadal. Þetta má rök-
styðja með orðum sögunnar sjálfrar. Ég gríp
hér niður í textann þar sem segir frá för
Sáms og Þjóstarssona frá Þingvöllum og í
Hrafnkelsdal:
... þeir koma f nætrelding í Jökulsdal,
fara yfir brú á ánni, ok var þetta þann
morgin er féránsdóm átti at heyia.
Þá spyrr Þorgeirr hversu þeir mœtti
helzt á óvart koma.
Sámr kvazk mundu kunna ráð til þess.
Hann snýr þegar af leiðinni ok upp á
múlann ok svá eptir hálsinum milli
Hrafnkelsdals ok Jökulsdals, þar til er
þeir koma útan undir fjallit er bærinn
stendr undir niðri á Aðalbóli. Þar gengu
grasgeilar í heiðina upp, en þar var
brekka brött ofan í dalinn ok stóð þar
bærinn undir niðri (Hrafnkels saga
Freysgoða 1959, 23).
Það landslag sem lýst er í þessum orðum
sögunnar kemur í öllum atriðum mjög vel
heim við landslag umhverfis Aðalból þar
sem sá bær stendur nú. Fjallið með toppn-
um, Fjallskollinum, á bak við Aðalbólsbæ-
inn er eina fjallið sem um er að ræða á háls-
inum vestan Hrafnkelsdalsins og grastorf-
umar sem teygjast upp á hálsinn norðan
Fjallskollsins eru sýnilegar enn í dag.
Brekkan upp af bænum er snarbrött frá
fjallsbrún og niður á tún. Þess má geta, að í
D er lögð sérstök áhersla á að draga fram
brattlendið að baki bæjarins og svofelld
viðbót höfð eftir Sámi í Hrossageilum:
„mun oss þá skjótt at bera ef vær förum
eigi með hestana, en brattlendi mikit“
(Hrafnkels saga Freysgoða 1959, 23,
nmgr,).
Helstu niðurstöður
Hér að framan hef ég rakið hugmyndir
um Freyfaxahamar um rúmlega hundrað ára
skeið. Það helsta sem fram hefur komið má
draga saman í stuttu máli.
Þegar farið var að huga að staðfræði
Hrafnkels sögu og ömefnum á síðari hluta
19. aldar kom ósamræmi sögunnar við
landslag hvað Freyfaxahamar varðar strax í
ljós. Niður undan bænum á Aðalbóli var
hvergi hamar við ána eins og ráða mátti af
sögunni, en 5-6 kílómetrum innar í dalnum
var bent á Freyfaxahamar eða Faxahamar.
Sigurður Gunnarsson lét sér til hugar koma
að Aðalból sögunnar hefði staðið á þeim
slóðum, en taldi það þó ólíklegt. Kristian
Kálund og Sigurður Vigfússon tóku þetta
örnefni gilt og sá síðarnefndi áleit óná-
kvæmni söguritarans eða afritara eiga sök á
misræminu. Sigurður Nordal og Jón Jó-
hannesson létu sér hins vegar staðsetningu
Freyfaxahamars í léttu rúmi liggja.
Þegar kemur fram yfir 1970 verður við-
leitni til að koma sögunni heim við stað-
hætti markvissari og beinist þá athyglin
einkum að því hvar Freyfaxahamar kunni
að hafa verið. Macrae-Gibson lagði sig
fram um að samræma frásögn sögunnar af
Hrossageilum og Freyfaxahamri og leitaði
því hamarsins í grennd við Aðalbólsbæ.