Þjóðmál - 01.09.2014, Blaðsíða 27

26 Þjóðmál haust 2014
hafi komið berlega í ljós „af því sem á dagana
hefur drifið síðan ófriðurinn hófst, og ekki
síður af því sem yfir hefur vofað“ . „Það er
sýnt, að þegar í nauðirnar rekur verðum vér
að bjarga oss sjálfir og er þá rétt að vegurinn
fylgi vandanum .“ Íslandi sé „áreiðanlega best
borgið sem fullkomlega sjálfstæðu ríki“ .37
Sigurður Eggerz var ekki lengi ráðherra
Íslands . Vegna ágreinings við dönsk stjórn-
völd í sjálfstæðismálinu sagði hann af sér
síðla árs 1914 . Ráðherraskipti urðu þó
ekki fyrr en í maí 1915 þegar Einar Arn-
órsson tók við keflinu . En í ágúst 1917
settist Sigurður aftur í ráðherrastól, að
þessu sinni sem fjármálaráðherra í þriggja
manna ríkisstjórn Jóns Magnússonar . Og
vegna utanlandsdvalar þess síðarnefnda
kom í hlut Sigurðar að flytja ávarp fyrir
hönd ríkisstjórnarinnar þann 1 . desember
1918 þegar fullveldi Íslands var fagnað á
túninu fyrir framan stjórnarráðshúsið við
Lækjartorg . „Í dag eru tímamót,“ sagði
hann . „Í dag byrjar ný saga, saga hins viður-
kennda íslenska ríkis .“38 Sumarið 1914
hafði hann siglt til Íslands af konungsfundi,
fullur kvíða vegna yfirvofandi ófriðar . Þá
hefur hann varla grunað að fjórum árum
og fjórum mánuðum síðar ætti hann eftir
að standa í þessum sporum á stjórnarráðs-
t úninu . Og hann hefur örugglega ekki
séð fyrir að ófriðurinn ætti eftir að ryðja
brautina fyrir fullveldi Íslands .
Tilvísanir
Stafsetning í beinum tilvísunum er færð til nútíma horfs .
Blaða- og tímaritsgreinar voru sóttar á www .timarit .is .
1 „Ráðherra kom heim“, Ingólfur 3 . ágúst 1914 .
2 „Erl . símfregnir“, Ísafold 1 . ágúst, „Erl . símfregnir“,
Morgunblaðið 29 . júlí og 31 . júlí, „Norðurálfu-ófriðurinn“,
Morgunblaðið 14 . ágúst og „Símfrjettir“, Vísir 2 . ágúst 1914 .
3 „Ráðstafanir alþingis úr af Norðurálfustyrjöldinni“, Ísafold
1 . ágúst 1914 .
4 „Yfirvofandi eldsneytisskortur“, Morgunblaðið 11 . maí 1915 .
5 Stjórnartíðindi fyrir Ísland, 1914, bls . 14–15 .
6 Sjá t .d . „Ísland og styrjöldin“, Ingólfur 3 . ágúst og Jóh .
Jóhannesson, „Spyr sá sem ekki veit“, Vísir 30 . ágúst 1914 .
7 Agnar Kl . Jónsson, Stjórnarráð Íslands 1904–1964, II,
Reykjavík 1969, bls . 571 .
8 „Alþingi og Norðurálfuófriðurinn“, Ísafold 5 . ágúst 1914 .
9 Yfirlit um ófriðarráðstafanir íslensku landsstjórnarinnar má
finna hjá Agnari Kl . Jónssyni, Stjórnarráð Íslands 1904–1964,
II, bls . 562–595 .
10 Lögbirtingablaðið 3 . september 1914 .
11 „Heimkomnir frá Vesturheimi“, Morgunblaðið 19 . október
1914 .
12 Guðmundur Jónsson, „Baráttan um Landsverzlun“,
Landshagir. Þættir úr íslenzkri atvinnusögu, gefnir út í tilefni af
100 ára afmæli Landsbanka Íslands, ritstj . Heimir Þorleifsson,
Reykjavík 1986, bls . 115–138 .
13 „Ástandið“, Dagur 9 . mars 1918 .
14 „Dagbókin“, Morgunblaðið 9 . ágúst 1914 .
15 Árni Óla, Erill og ferill blaðamanns hjá Morgunblaðinu um
hálfa öld, Reykjavík 1963, bls . 69–70, og Vilhjálmur Finsen,
Alltaf á heimleið, Reykjavík 1953, bls . 252 og 262–263 .
16 „Varnargarður af dauðum og hálfdauðum mönnum“,
Fréttablaðið 14 . ágúst 1914 .
17 H ., „Stríðsóttinn“, Vísir 2 . ágúst 1914 .
18 „Sambandsslit“, Vísir 3 . ágúst 1914 .
19 Ófeigur, „Hallærishætta“, Vestri 9 . ágúst 1914 .
20 „Afleiðingar stríðsins“, Vestri 6 . ágúst 1914 .
21 Guðmundur Jónsson og Örn D . Jónsson, „The
Modernization of the Icelandic Diet and the Impact of War,
1914–1945“, Food and War in Twentieth Century Europe,
ritstj . Ina Zweiniger-Bargielowska, Rachel Duffett og Alain
Drouard, Farnham og Burlington 2011, bls . 219–220 .
22 Helgi Skúli Kjartansson, „Haglægðin langa í Íslandssögu
20 . aldar“, Afmæliskveðja til Háskóla Íslands, Akureyri 2003,
bls . 175–186 .
23 Þorsteinn Gíslason, „Ísland 1915“, Skírnir 90 (1916), bls .
104 .
24 Halldór Laxness, Sjálfstætt fólk, 4 . útg ., Reykjavík 1987,
bls . 413 .
25 „Samvinna“, Morgunblaðið 18 . apríl 1917 .
26 „Þingmálafundur Reykvíkinga“, Vísir 25 . júní 1917 .
„Hvers vegna eru konur ekki valdar í dýrtíðarnefndirnar?“,
Kvennablaðið 15 . júlí 1917 .
27 „Bæjarfréttir“, Vísir 1 . júní 1917 .
28 Gunnar Karlsson, „Atvinnubylting og ríkismyndun
1874–1918“, Saga Íslands, X, ritstj . Sigurður Líndal og Pétur
Hrafn Árnason, Reykjavík 2009, bls . 100 .
29 „Fyrir fjórum árum“, Morgunblaðið 1 . nóvember 1917 .
30 Hagskinna. Sögulegar hagtölur um Ísland, ritstj . Guðmundur
Jónsson og Magnús S . Magnússon, Reykjavík 1997, bls . 372 .
31 Sólrún B . Jónsdóttir, Ísland á brezku valdsvæði, Reykjavík
1980, bls . 102–110 og víðar . Ýmist var talað um „breska
samninginn“, „bresku samningana“ eða „ensku samningana“ .
32 „Bæjarfréttir“, Vísir 21 . febrúar 1917 .
33 „Sparsemishugleiðingar“, Vísir 15 . febrúar 1917 .
34 „Frá Alþingi“, Morgunblaðið 10 . júlí 1917 .
35 „Horfurnar“, Morgunblaðið 8 . júlí 1917 .
36 „Frá Alþingi“, Vísir 5 . janúar 1917 .
37 „Ísland og Danmörk“, Vísir 25 . apríl 1917 .
38 „Fullveldis-hátíðin“, Ísafold 4 . desember 1918 .