Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2012, Blaðsíða 107

Var Kjartan hér í meginatriðum á sama máli og Jón Ólafsson ritstjóri hafði
verið í Reykjavíkur-grein sinni fyrr á árinu.
Helstu ástæðuna fyrir því að Kjartan Helgason lýsti sig hlynntan
aðskilnaði kvað hann þó vera þá upplausn sem hann teldi hafa grafið um
sig í kirkjulöggjöfmni og gerði það meðal annars að verkum að rekstur sókna
væri orðinn mjög ótryggur. Fólst vandinn í því að sóknarnefndum væri gert
að skyldu að halda við kirkju og öllu sem henni heyrði til. Hins vegar væri
nú öllum heimilt að segja sig úr söfnuðinum og ganga í fríkirkjusöfnuð.
Með þessu væri tekjum sókna stefnt í tvísýnu og engin fjármálastofnun væri
því lengur fús að veita söfnuðum lán með tryggingu í tekjum þeirra.42 Þarna
vísaði Kjartan til stjórnarskrárákvæðis um rétt fólks til að stofna söfnuði
utan þjóðkirkjunnar og ákvæði laga um gjaldfrelsi þeirra er það gerðu eins
og vikið er að hér að framan.43 Lokaorð hans voru þessi:
Að eg aðhyllist skilnaðinn, stafar ekki af neinni oftrú á það, að nýtt líf og
kristileg vakning myndi að sjálfsögðu verða afleiðingin þegar í stað. Nei, eg
get miklu fremur búist við ótal erfiðleikum fyrst í stað og jafnvel nokkru
tjóni í andlegum efnum á sumum stöðum. En eg hefi þá von, að af því tjóni
mundu hljótast hyggindi... Og eg hefi þá von, að sá vísir til nýrrar kirkju
eða kirkna, sem við það [þ.e. við aðskilnað] myndaðist - hvort sem hann
yrði veigamikill í byrjun eða ekki — yrði að minsta kosti mörgum manni
kœrri en þjóðkirkjan er nú. Það sem menn sjálfir stofna og hlúa að og leggja
eitthvað í sölurnar fyrir, verður þeim venjulega ólíkt hjartfólgnara en hitt,
sem troði er upp á þá og þeir skyldaðir til að styðja. Þessvegna held eg, að
fríkirkja, sem myndaðist af fúsum vilja og þörf, myndi verða væntanlegri til
þroska þegar fram líða stundir.44 [Leturbr. Nýtt kirkjubl.]
Eftir alllangar umræður bar Haraldur Níelsson (1868-1928) prófessor
fram tillögu á þá leið að prestastefnan lýsti því yfir „...að hún er ekki
mótfallin aðskilnaði ríkis og kirkju, þegar það er komið í ljós að hann
sé alvarlegur vilji meiri hluta þjóðarinnar“.45 Tillagan var samþykkt með
naumum meirihluta (sjö atkvæðum gegn fimm). Allur þorri fundarmanna
[svo]“. G[ísli] S[veinsson] 1915: 278. [Leturbr. Nýtt kirkjubl.]. Gísli Sveinsson var síðar virkur í
starfi þjóðkirkjunnar sem forystumaður Hinna almennu kirkjufunda sem haldnir voru frá 4. til
7. áratugar 20. aldar og kirkjuráðsmaður 1937-1947 og aftur 1953-1959.
42 Kjartan Helgason 1912:185.
43 Lovs. f. Isl. 1889(21): 742.
44 Kjartan Helgason 1912: 185-186. Kjartan hefur líklega verið sammála Þórhalli Bjarnarsyni um
að allir kristnir söfnuðir ættu að njóta fornra kirkjueigna en ekki deilt þeirri skoðun hans að
kongregationaliskt fyrirkomulag ætti að leysa þjóðkirkjuna af hólmi.
45 ÞÍ1994-BA/1. Prestastefnan í Reykjavík 1912: 158.