Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2012, Blaðsíða 176

meginlandsins endurspeglast, einkum í afstöðu minnihlutans. Sumt náði
ekki fram að ganga hér á landi fyrr en með þjóðkirkjulögunum 1997.
Umfjöllun höfimdar um kirkjulíf á nítjándu öld er upplýsandi og gagnleg,
þó mætti setja spurningamerki við þessa fullyrðingu: „Slegið var slöku við
vísitasíur þegar komið var fram á 19. öld bæði af próföstum og biskupum“
(232). Samkvæmt úttekt Ólafs Elímundarsonar í bókinni Kirkjur undir
Jökli (2000) á vísitasíum í sjö kirkjusóknum á Snæfellsnesi allt frá 14. öld
til loka tuttugustu aldar virðast prófastsvísitasíur vera í góðu lagi fram eftir
tuttugustu öld, biskupsvísitasíur - sem byggjast að meira eða minna leyti á
úttektum prófasta - voru alla tíð strjálar.
Niðurstöður höfundar um tímabilið til aldamótanna 1900 koma fram
í þessari setningu: „Sérkenni íslenskrar kristni byggðist á þessum árum á
sterkri stöðu húslestrarins...“ (235). Þar er mikilvægt einkenni á kristnihaldi
á íslandi og jafnframt dýrmætur arfur frá hinum ungu siðbótarmönnum í
Wittenberg sem lögðu þunga áherslu á heimilisguðrækni. Höfundur vinnur
hins vegar ekki úr þessari fullyrðingu fyrir það sem á eftir kemur, þróun
kristninnar hér á landi á tuttugustu öld. Það bíður sjálfsagt betri tíma. Þessi
spurning vaknar: Var þróunin sem við tók þegar á leið öldina með þungri
áherslu á kirkjuguðrækni í samræmi við íslenska kirkjuhefð eða andstæð
henni?
Tuttugasta öldin
Við tekur öld ófriðar og átaka á vettvangi heimsmála og á vettvangi guðfræð-
innar um hinn vestræna heim, sátt og samlyndi átti ekki alltaf eftir að setja
svip sinn á nýja öld. í trúarlífi íslendinga gefur að líta endurvarp þess
sem gerist á meginlandinu en óneitanlega í afar öfgakenndum myndum.
Höfundur gerir grein fyrir trúflokkum og kirkjudeildum sem setja svip sinn
á fyrsta tímabil aldarinnar, þá skoðar hann kirkjulíf Islendinga í vesturheimi
en þaðan bárust drjúg áhrif hingað til lands. En meginpúðrið fer í átökin
milli frjálslyndrar og íhaldssamrar guðfræði þar sem hin síðarnefnda birtist
í formi skandínavísks píetisma, anglíkanskrar vakningarhreyfmgar og hálf-
kaþólskrar hákirkjuhreyfmgar. Frjálslyndu guðfræðingarnir setja svip sinn á
umræðu um trú og guðfræði fram undir miðja öldina en þá verða umskipti
sem verða endanlega innsigluð með kjöri séra Sigurbjörns Einarssonar til
biskups árið 1959.
Að mörgu leyti er umfjöllun höfundar góð um þetta vandasama tímabil
sem fyrst nú sér fyrir endann á að margra dómi, hitt er annað mál hvernig
174