Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2012, Blaðsíða 111

dauða Þórhalls. Jafnframt lauk þá umræðu um kirkjuþing og sjálfstæða
þjóðkirkju að mestu fram undir miðbik 20. aldar. Áður hefur verið fjallað
um afstöðu Þórhalls sjálfs í þessu efni sem og upphaf umræðunnar um
kirkjuþing.
Athugunin leiddi í ljós að prestastéttin markaði sér strax á fyrsta áratug
20. aldar þá stefnu að unnið skyldi að auknu sjálfstæði þjóðkirkjunnar í
áframhaldandi tengslum við ríkisvaldið. Rúmaðist þessi formlega afstaða
stéttarinnar innan tillögu meirihluta Kirkjumálanefndarinnar 1904-1906
um kirkjuþing fyrir hina íslensku þjóðkirkju. Ekki verður því annað séð en
prestastéttin hafi sameinast um íhaldssama afstöðu varðandi aðskilnað ríkis
og kirkju sem mjög var til umræðu um þessar mundir. Hún sóttist hins
vegar eftir frjálslegri stjórn kirkjumála er væri að verulegu leyti í höndum
kirkjunnar sjálfrar.
Undantekningar voru þó frá þessari meginskoðun prestanna. Ekki verður
annað séð en Einar Þórðarson á Desjarmýri hafi verið fylgjandi fríkirkju en
hann féll frá 1909. Kjartan Helgason í Huna var þó róttækastur þjónandi
presta í þessu efni en hann virðist hafa aðhyllst aðskilnað ríkis og kirkju af
hreinum trúfrelsisástæðum.
Vissulega horfðust fleiri kirkjumenn á tímabilinu í augu við að tryggja
yrði hag þeirra er stæðu utan þjóðkirkju ef halda ætti í sérstöðu hennar. Þá
átti það sjónarmið fylgi að fagna að auka þyrfti rétt safnaða til að losna við
presta ef raunhæfar ástæður væru fyrir óánægju þeirra og sáttatilraunir hefðu
ekki borið árangur. Var þetta meðal annars gert til að sporna við klofningi
og stofnun fríkirkjusafnaða af þeim sökum að prestar boðuðu kenningu
er væri söfnuðum ekki að skapi enda var á sama tíma leitast við að auka
kenningarfrelsi presta í anda frjálslyndrar guðfræðihefðar.
í ofangreindu efni reyndist prestastéttin eins og afstaða hennar endur-
speglast í synódussamþykktum íhaldssamari en yfirmaður hennar, Þórhallur
Bjarnarson biskup. En í annarri greininni í þessum flokki voru færð rök
að því að hann beri að skoða sem aðskilnaðarsinna allt frá því fyrir upphaf
biskupsdóms síns og til dauðadags.
Umræður um sjálfstæða þjóðkirkju á 20. öld
Samantekt greinaflokks og greining á samtímaumræðu í sögulegu ljósi
Að lokum verða helstu atriðin í þeirri athugun sem gerð hefur verið í
þessum greinaflokki dregin saman. Verða niðurstöðurnar bornar saman við
sambærilega þætti í umræðunni nú á dögum í því skyni að sjá í hvaða efni
109
k