Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2012, Blaðsíða 108

hefur aftur á móti verið andsnúinn tillögunni en þótt torvelt að ganga
gegn henni þar sem vísað var til þjóðarvilja. Um 20 manns greiddu því
ekki atkvæði.46 Er þetta það lengsta sem prestastefna gekk í að ljá máls á
aðskilnaði á því tímabili sem fjallað er um í rannsókninni.
Árið eftir (1913) flutti Gísli Skúlason á Breiðabólsstað erindi á presta-
stefnu um jafnrétti þjóðkirkju og fríkirkju kæmi til stofnunar frjálsrar kirkju
sem næði til landsins alls. Taldi hann að samskonar kröfur um menntun
ætti að gera til þjóðkirkjupresta og fríkirkjupresta.47 Var hann að þessu
leyti sammála Þórhalli Bjarnarsyni er tjáð hafði sig um málið tveimur
árum fyrr.48 Þá taldi hann eins og Þórhallur biskup hafði gert fyrir 1911 að
sókna- og prestakallaskipan ættu að vera bundnar sömu skorðum í báðum
kirkjunum. Loks taldi Gísli að sömu fyrirmæli ættu að gilda um prestsverk
í þjóðkirkju og fríkirkju. Lýsti prestastefnan sig samdóma þessu áliti og taldi
að bæta þyrfti úr gildandi löggöf í þessu efni.49 Þar með tók hún afstöðu
gegn skoðun Þórhalls biskups sem aðhylltist er hér var komið sögu það
sjónarmið að sérhver söfnuður ætti að öllu leyti að vera sjálfstæður og ráða
sínum eigin málum.
Mælt gegn aðskilnaði
Á prestastefnunni 1913 flutti Einar Thorlacius (1864-1949) í Saurbæ á
Hvalfjarðarströnd einnig fyrirlestur um aðskilnað. Lýsti hann sig andsnúinn
breytingunni og fylgdi stefnan honum að málum í því grundvallaratriði.
í umræðum töldu ýmsir að lítið yrði um kristnihald víða, einkum til
sveita, yrði þjóðkirkjan afnumin. Jón Helgason (1866-1942) prófessor og
46 ÞÍ1994-BA/1. Prestastefnan í Reykjavík 1912: 158.
47 Prestastefnan í Reykjavík 1913: 159.
48 Hjalti Hugason 201 la: 31-32.
49 ÞÍ. 1994-BA/l. Prestastefnan í Reykjavík 1913: 159. Síðar á árinu birti Nýtt kirkjublaB kafla
úr bréfi frá norðlenskum presti sem taldi eins og prestastefnan um sumarið, að skipulag eða
uppbygging kirkjunnar yrði í meginatriðum sú sama eftir aðskilnað. Áleit hann jafnvel vafa
leika á hvort kirkjan yrði nokkru óbundnari eftir aðskilnað en áður „...einkum, ef við gætum
fengið ráðgefandi kirkjuþing samsett bæði af prestum og leikmönnum". Hann var þó mótfallinn
aðskilnaði þar sem hann taldi að það væri farsælla „...að vel mentaðir menn“ hafi forystu um
kirkjulega starfsemi en að lítt menntaðir menn kæmust til þeirra áhrifa jafnvel þótt þeir væru
„kristilegir áhugamenn“. Á víð og dreif 1913: 194. Sjá og Um skilnað ríkis og kirkju 1915: 207.
Meginstefna bréfritara var því aukin sjálfsstjórn líkt og prestastéttin hafði æskt frá 1907. Taldi
bréfritari ekki ástæðu til að hrapa að aðskilnaði í bráð. Allar þær umbótahreyfingar sem uppi væru
í kirkjunni rúmuðust innan þjóðkirkjunnar og ríkið stæða þar ekki í vegi. Á víð og dreif 1913:
195. Vissulega má þó líta svo á að það hafi ríkið einmitt gert með því að veita ekki tillögum um
kirkjuþing brautargengi.
106