Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2012, Blaðsíða 121

prestar og forstöðumenn ættu að hljóta vandaðri undirbúning en tíðkast
hafði undir það mikilvæga hlutverk að verða andlegir leiðtogar landsmanna
í umróti aldarinnar. Ekki var orðið við þessum hugmyndum og enn er
engrar sérstakrar menntunar krafist af forstöðumönnum trúfélaga til dæmis
við skráningu þeirra. Spyrja má hvort líkur séu á að aðskilnaður ríkis og
kirkju leiddi til að einnig yrði slakað á menntunarkröfum eða horfið frá
samræmingu í því efni innan lútherskrar fríkirkju.
Þegar augum er rennt yfir umræðuna um framtíðarskipan kirkjumála
á öndverðri 20. öld sést að þá voru skoðanaskipti um þau mál markviss,
nákvæm, útfærð en þó umfram allt framsækin og frjálslynd. Þá tók þjóð-
kirkjan einnig virkan þátt í umræðunni og bjó að markaðri stefnu. Nú
á dögum er á hinn bóginn lítið sem ekkert fjallað um aðskilnaðarmál
innan þjóðkirkjunnar. Það vekur athygli í ljósi þess að yfir stendur róttæk
endurskoðun á stjórnarskrá okkar er meðal annars boðar niðurfellingu
núgildandi 62. gr. sem hefur að geyma ákvæðið um þjóðkirkjuna. Þá hafa
þeir stjórnmálaflokkar er mynda ríkisstjórn látið í Ijósi áhuga á að endur-
skoða núverandi tengsl ríkis og kirkju. Sama máli gegnir um stóran hluta
þjóðarinnar ef marka má skoðanakannanir á undangengnum áratugum.
Umræðan í upphafi 20. aldar skýrir um margt hvaða álitamál kynnu að
koma til skoðunar ef til vill ekki strax í kjölfar róttækrar breytingar á
sambandi ríkis og kirkju heldur þegar til lengri tíma er litið.
Útdráttur:
Þetta er fjórða og síðasta greinin í flokki sem fjallar um tilraunir sem uppi
voru í byrjun 20. aldar til að koma á sjálfstæðri þjóðkirkju hér á landi er lyti
stjórn kirkjuþings en starfaði eigi að síður í stjórnarskrárbundnum tengslum
við ríkisvaldið. Rannsóknin tekur einkum til tímabilsins 1904—1916.
Allt þetta tímabil stóð yfir umræða um tengsl ríkis og kirkju og sjálfstæði
þjóðkirkjunnar. Opinber stefna þjóðkirkjunnar var ætíð sú sem að ofan
getur. Einstaka guðfræðingar vildu þó ganga lengra og vinna að aðskilnaði.
Þar ber einkum að nefna Þórhall Bjarnarson biskup (1908-1916). Hér eru
umræðurnar raktar á tímabilinu 1911-1916 en eftir það kom málið lítið
til umræðu næstu 25 árin. Aðallega verður fjallað um umræðu þá sem fram
fór á prestastefnum.
í lokahluta greinarinnar er gerð tilraun til að bera saman nokkur atriði
í umræðunni í upphafi 20 aldar og umræðu dagsins í dag.
119