Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2012, Blaðsíða 179

hefði mátt greina betur í hvaða stöðu íslenska þjóðkirkjan hefur verið eftir
miðja tuttugustu öld, þ.e.a.s. hvað áhrif það hafði á trú og kirkju að hin
ævafornu tengsl við þýsk-danska menningarsvæðið rofnuðu. Það samband
mótaði guðfræði og kirkju hér á landi allt frá miðöldum, allt frá því
þeir Skálholtsfeðgar ísleifur og Gissur voru vígðir í Bremen (ísleifur) og
Magdeburg (Gissur) á elleftu öld. Alla tíð kom mótunin fyrst og fremst úr
þeirri átt, ekki aðeins á miðöldum heldur einnig á siðbótartímanum, upplýs-
ingartímanum, rómantíkinni og í upphafi tuttugustu aldar. Upplausnin í
aðdraganda síðari heimsstyrjaldarinnar beindi íslenskum guðfræðingum í
aðrar áttir: til Bandaríkjanna, Bretlands, Noregs og Svíþjóðar - og til Rómar.
Þessu fylgdi uppnám og upplausn í trúarskilningi, kirkjuskilningi, safn-
aðarskilningi og embættisskilningi, í trúarsiðum og helgihaldi, í embættis-
klæðnaði prestanna (og biskups!) og síðast en ekki síst í guðfræði.
Það má til sanns vegar færa að vandi íslensku þjóðkirkjunnar um áratuga
skeið hafi átt sér rætur í þessari upplausn. Helsta verkefni hennar þegar litið
er til langs tíma felst í því að finna aftur fast land undir fótum og þar hefði
hún áreiðanlega gott af því að horfa til rótanna og finna þar nýjan kraft til
að horfa til framtíðar og sinna líðandi stund af heilum hug. Hver veit nema
fimm alda afmæli siðbótarinnar árið 2017 muni nýtast þjóðkirkjunni til að
finna rætur sínar á ný og þar með sjálfsmynd sína. I hefðinni býr dýptin
sem kirkjunni er brýn nauðsyn eftir langt tímabil tilraunastarfsemi á öllum
sviðum, þar vegur þyngst tilraun hennar - meðvituð og ómeðvituð - til að
finna sjálfa sig í síbreytilegum heimi.
Lokaorð
íslensk kirkjusaga Torfa Stefánssonar er áhugaverð lesning enda skrifuð af
áhuga á efninu. Höfundurinn skrifar söguna frá eigin sjónarhorni en gerir
sér einnig far um að þræða hinn gullna meðalveg fræðanna. Þótt kostir og
gallar felist í einyrkjabúskap í þessu efni verður ekki annað sagt en höfundi
hafi tekist allvel það ætlunarverk sitt að skrifa söguna fyrir söguþyrstan
almenning en einnig fræðimenn, kennara og nemendur á hærri skólastigum.
Höfundur gerir grein fyrir aðferðafræði sinni, ekki er um frumrannsóknir
að ræða nema að litlu leyti enda ekki við öðru að búast. Hann styðst við
yfirlitsrit og efni um afmörkuð svið, einkum nýrri rit í kirkjusögu svo
sem Kristni á Islandi og öðrum fræðigreinum, svo sem bókmenntafræði.
Hvað tilvitnanir í heimildir varðar getur höfundur þess að ekki sé venja
í kennslubókum að tilgreina heimildir eins og um fræðirit væri að ræða.
177
L