Orð og tunga - 01.06.1990, Blaðsíða 24

2
Orð og tunga
svo sem sú villa eins ágæts biblíuþýðanda íslensks að búa til úr þýsku samteng-
ingunni ,jedoch“ dóttur Faraós í Egyptalandi. Þeir sem einhverja reynslu hafa
af tungumálanámi í skólum gætu auðvitað talið upp fjölmargar villur af þessu
tagi, þar sem hugkvæmni þýðanda stendur í öfugu hlutfalli við nákvæmni, enda
þótt það sé sú síðarnefnda sem skipti þar höfuðmáli og allt gangi raunar út á
það eitt að sýna kunnáttu sína í málinu sem þýtt er úr. Af þessu er sprottin sú
furðulega tegund bókmennta sem nefnist „vertiones“ eða „versjónir11 og eru með
því sniði að enginn mundi nokkurn tíma nenna að lesa þær nema sá sem á yfir
höfði sér próf.
En hvað sem annars um téðar „versjónir“ má segja, gott eða illt, er það þó
víst að þær hljóta að hafa það til að bera, þótt í ýktri mynd sé og jafnvel af-
skræmdri, sem við viljum síst af öllu að þýðingar eða þýðendur séu algerlega
lausir við, en það er nákvæmnin. Það er augljóst mál að hún þarf að vera alls-
ráðandi, vopnuð staðgóðri og löggiltri málakunnáttu, þar sem um réttarskjöl er
að ræða, en einnig hlýtur hún að vera afar mikilvæg þar sem í hlut eiga bækur
sem við byggjum sáluhjálp okkar á, svo sem Heilög ritning. Sagan segir að ekki
hafi þótt duga minna en sjötíu, sumir segja sjötíu og tveir þýðendur þegar Gamla
testamentið var fyrst þýtt af hebresku á grísku og er sú þýðing síðan kölluð eftir
þeim sjötíumenningum „Septuaginta“. Hér hefur verið um eins konar hópvinnu
að ræða, en sú skemmtilega saga hefur komist á kreik um vinnubrögð þeirra að
þeir liafi setið hver í sínu horni og þýtt ritið hver í sínu lagi, en þegar upp var
staðið og þeir báru saman bækurnar, hafi þær allar verið samhljóða frá orði til
orðs.
Hugsunin sem í þessu felst er auðvitað sú að hver og ein þessara þýðinga
hafi verið hárrétt og þá um leið trú og nákvæm eftirlíking þess á grísku sem
stóð í frumtextanum á hebresku. En hugtakið eftirlíking kemur einmitt mjög
við sögu þar sem skáldskapur og listir voru skilgreindar í forngrískri heim-
speki þeirra Platons og Aristótelesar. 011 list var eins konar eftirlíking þess
sýnilega veruleika sem birtist í lilutum, lífi og athöfnum. Orðið eftirlíking fær
því í heimspeki Platons niðrandi merkingu fyrir þá sök að þessi sýnilegi veru-
leiki sjálfur er ekki annað en eftirlíking þess varanlega og fullkomna veruleika
sem nefna mætti frummyndaheiminn. Ferlið frá þessum frumveruleika gegn-
um hinn skynjanlega heim og skáldverkið alla leið til þýðingarinnar myndar
þá heila halarófu eftirlíkinga, þar sem þýðingin verður einskonar Þríbjörn ef þá
ekki Fjórbjörn. Sá sem þýðir lýsingu Hómers á myndunum á skildi Akkilles-
ar, sem sjálfar eru eftirmyndir sýndarheims náttúrunnar, virðist alla vega kom-
inn langt frá þeim kjarna hlutanna sem heimspekileg hugsun telur sig beinast
að.
En við þurfum þó alls ekki endilega að líta á þetta ferli sem stiga niður á við
eða ljósgeisla sem fer sídofnandi við að streyma gegnum mörg gler. Þótt listin
beini sjónum sínum að hinum sýnilega og áþreifanlega veruleika, er hún ekki
beinlínis í samkeppni við hann heldur stendur andspænis honum sem sjálfstæð-
ur aðili og bregður á hann nýju ljósi, afhjúpar hann og veitir yfirsýn yfir hann
með því að koma skipulagi á það sem virðist óreiða, og sumir mundu jafnvel
ganga svo langt að segja að hinn svonefndi áþreifanlegi veruleiki sé aðeins hrá-
efni fyrir listamanninn sem beri því fremur nafngiftin skapandi en eftirlíkjandi,