Orð og tunga - 01.06.1990, Síða 36

14
Orð og tunga
9 Vídalínspostilla
Áður en lengra er haldið er rétt að staldra við Jón biskup Vídalín og postillu
hans sem hafði á sínum tíma margfalt meiri áhrif á trúarlíf og málvitund þjóð-
arinnar en nokkur þeirra biblía sem ég hef nefnt. Þótt Jón hafi aldrei gefið út
biblíuþýðingu er þó vitað að hann þýddi Nýja testamentið eftir frumtextanum
gríska og sendi Árna Magnússyni til Kaupmannahafnar til leiðréttingar. Ekkert
varð úr prentun og smám saman fyrntist yfir þýðinguna. Hún er nú að hluta
glötuð en með samanburði á því sem varðveitt er úr þýðingu Jóns við biblíutil-
vitnanir í postillu hans er ljóst að Jón fer þar eftir þýðingu sinni. Vídalínspostilla
var afar mikið lesin og orðalag hennar festist í undirvitund manna kynslóð eftir
kynslóð við húslestra. Hún var alls gefin út 13 sinnum á rúmri öld. Magnús Már
Lárusson telur hana hafa haft ótrúleg áhrif á seinni þýðingar og megi m.a. sjá
það á samanburði við útgáfuna frá 1912.
Mælskuorð Jóns lifðu lengst af og fluttu hinar gleymdu þýðingar
hans inn í eyru og hjarta þjóðarinnar. Þar fengu þær líf og mótuðu
guðsorðamál seinni tíma (1950:69).
10 Viðeyjarbiblía
Milli Grútarbiblíu og næstu útgáfu liðu aðeins tæpir þrír áratugir, en margt
gerðist á þessum árurn er tengdist trúarlífi þjóðarinnar. M.a. var stofnað Hið
íslenska biblíufélag 1815 sem tók við útgáfu biblíunnar og hefur haft hana með
höndum síðan. Félagið lét gera könnun á biblíueign landsmanna sem leiddi í ljós
að almenningur hafði yfirleitt ekki keypt sér biblíu né heldur haft tök á því. Var
því ráðist í að gefa út Nýja testamenti 1825-1827 og síðar biblíuna alla 1841. Er
hún löngum lcennd við prentstað sinn og kölluð Viðeyjarbiblía. Um þetta leyti
var mikil vakning meðal íslendinga um málrækt og þótti mjög mikilsvert að
hreinsa biblíuna af dönskuskotnu máli. Öll þýðingin var því endurskoðuð og átti
Sveinbjörn Egilsson drjúgan hlut að því máli. Hann mun hafa þýtt Opinberunar-
bókina úr grísku og um 17 rit Gamla testamentisins, sum þeirra úr frummálinu,
hebresku. Fleiri stóðu að þessari þýðingu, m.a. séra Árni Helgason í Görðum. í
formála segir:
Þeir menn, sem ad verki þessu hafa starfad hpfdu eingan annann
tilgáng en útvega lpndum sínum svo rétta útleggíngu Biblíunnar sem
hvprr þeirra hafdi best faung á, í egin módurmáli, og einginn þeirra
hefir áskilid sér kaup fyrir sitt órnak og ekki litla áreynslu (1841:111).
Erfiði þeirra var ekki til einskis því að mikil framför þótti á orðin frá síðustu
biblíuútgáfu þrátt fyrir ýmsa galla en þeir kaflar sem Sveinbjörn þýddi bera af
öðrum. Steingrímur J. Þorsteinsson kemst svo að orði:
Annars höfðu þýðingarnar frá Guðbrandsbiblíu til Grútarbiblíu verið
eins og tröppugangur niður á við, með misjafnlega djúpum þrepum.
En í einu svifkasti lyftir Sveinbjörn nú þýðingum sínum ofar upp-
hafsskörinni (1950:76).