Orð og tunga - 01.06.1990, Blaðsíða 65

StefÁn Briem
Vélrænar tungumálaþýðingar
Inngangur
Umfjöllunarefni mitt er vélrænar tungumálaþýðingar, en á undanförnum áratug
hefur verið mikil gróska í rannsóknum á því sviði víða um heim. Eg mun byrja
á að gefa almennt yfirlit yfir stöðu rannsóknanna og hagnýtingu þeirra. Síðan
mun ég lýsa nánar einu tilteknu þýðingarkerfi sem unnið er að, og sem ég hef
haft nokkur kynni af á síðustu árum, en einkum þó á nýliðnu ári, 1989.
Staða rannsókna
Saga vélrænna tungumálaþýðinga hófst um 1950. Þá gengu menn með þá hug-
mynd að mögulegt yrði að ná góðum árangri í vélrænum þýðingum á samfelldu
rituðu máli milli tungumála með beinni þýðingu, þ.e.a.s. með því að láta tölvu
skipta á orðum frummálsins og samsvarandi orðum viðtökumáls og lagfæra síðan
orðaröð og aðra setningaskipan í samræmi við málfræðireglur hvers tungumáls.
I grein um vélrænar þýðingar sem birtist í Alþýðublaðinu 27. september 1958 er
haft eftir framámanni um þessi efni vestanhafs:
Vélþýðingar koma eftir fimrn ár!
Þegar á reyndi kom hins vegar í ljós að málið er miklu erfiðara viðfangs.
Nauðsynlegt er að huga rækilega að merkingu orða og setninga til þess að gæði
þýðingar verði slík að við verði unað. Staðreyndin er sú að flestar setningar, á
hvaða þjóðtungu sem er, eru miklu margræðari en menn hafa á tilfinningunni
að þær séu. I daglegri málnotkun manna styðjast þeir m.a. við þekkingu sína á
umheiminum og nota hana til þess að velja þá merkingu sem við á hverju sinni.
Þetta gerist að mestu ósjálfrátt hjá manninum og vefst sjaldan fyrir honum, nema
þá helst ef setningar eru slitnar úr samhengi. Oðru máli gegnir um tölvurnar. Til
þess að láta tölvur líkja eftir þessu atferli mannsins þarf mikið hugvit, fyrirhöfn
og fjármagn. Því er ekki að undra þótt mörgum féllust hendur þegar þeir fóru
að átta sig á erfiðleikunum.
A þessum fyrstu árum varð til þýðingarkerfið SYSTRAN, mest notaða vél-
ræna þýðingarkerfið fyrir tungumál frá upphafi. Það er enn í notkun og er
43