Jökull - 01.01.2014, Qupperneq 100

Bryndís Brandsdóttir og Finnur Pálsson
Samkvæmt miðinu úr Reykjavík gaus í Gríms-
vötnum. Fréttaritari Þjóðólfs segir gosið 1867 hafa
verið 2 mílum sunnar. Skeiðarárhlaup fylgdi gosinu,
sagt með minna móti en jökullinn brotnaði og sprakk
fram í meira lagi (S.Þ., 1974). Í skýrslu séra Páls Páls-
sonar á Prestbakka í Þjóðólfi 26. feb. segir að jökull-
inn hafi sprungið í mesta lagi, einkum að vestanverðu,
svo stórt gljúfur skarst inn í jökulinn og jökulhrönnin
lá eftir farveg Núpsvatnanna langt fram á sanda.
Þessar lýsingar benda til þess að hlaupið 1873 hafi
hegðað sér svipað og hlaupið 1996, a.m.k. vestast á
sandinum. Til að sprengja upp jökulinn með þessum
hætti þarf kraftmikið hlaup, flóðbylgju. Magn hlaup-
vatns 1873 gæti verið vanmetið í ljósi þess að hlaupið
stendur skemur en hefðbundin hlaup.
Vatnajökull 1876
Ísafold 3. árg., 16. tbl., 29. júlí 1876, bls. 63. „Aðfara-
nótt hins 22. þ.m. þóttust menn víða hjer syðra verða
varir við nokkur merki þess, að eldur mundi uppi ein-
hverstaðar fyrir austan eða norðan, og mikið mistur
var hjer dagana á eptir. Hefir merkur og skilvís mað-
ur úr Hreppunum sagt oss frá, að þaðan hafi þennan
morgun sjest mökkur mikill eða bólstur í austri, því
líkastur sem gos væri, og ekki trútt um, að öskufall
sæist á grasi. Bæði þar og annarstaðar þar um sveitir
höfðu heyrzt dynkir eigi all-litlir um nóttina.“
Norðlingur 2. árg., 16. tbl., 22. sept. 1876, bls. 63.
„Að austan: ...Í héraði þykjast menn vissir um að mik-
ill eldur sé uppi, líklega í Vatnajökli, því mikils hita og
brennisteinsfýlu hafa menn þótst verða varir við þegar
vindur stóð af þeirri átt.“
Úr bréfi frá Sigurði Gunnarssyni, dags. 16. jan. 1877,
í Norðanfara 16. árg., 13.–14. tbl., 16. feb. 1877.
„...Opt fundust þess merki hjer í sumar, að jarðeldur
væri uppi, inn og vestur í Vatnajökli. Því þegar vind-
blær stóð þaðan, fannst bæði opt námafýla, og svo var
sem hitaloptsöldur bærist þaðan, stundum um nætur.
Enda sáu menn hjer í haust reykjarmökk upp úr jökl-
inum, suðvestur af Kverkfjöllum. Námafýla fannst og
þaðan, nú fyrir jólin. Eptir líkindum, af því sem jeg
hefi heyrt, er sá eldur sunnan við hábungu jökulsins.“
Sigurður Þórarinsson (1974) telur hæpið að raun-
verulega hafi hér verið um gos að ræða en hann virðist
ekki hafa lesið frásögn Sigurðar Gunnarssonar, sem
tekur af allan vafa um að eldgos var uppi þetta sum-
ar. Miðið frá Héraði suðvestan við Kverkfjöll sem
og miðið úr Hreppunum gæti bent til þess að gosið
hafi nálægt Grímsvötnum. Hafi megn brennisteinslykt
fylgt gosi í Grímsvötnum getur ekki hafa verið mik-
ið vatn þar. Eina skýring þess væri sírennsli þaðan
eftir hlaupið 1873. Líklegra er að brennisteinsmeng-
unin hafi stafað frá gosi utan jökuls, í Kverkfjöllum?,
Tröllagígum?, Dyngjuhálsi? eða Holuhrauni?
Eldgos í eldstöðvum Vatnajökuls. – Volcanic activity related to Vatnajökull volcanic systems.
Ár Eldstöð jökulhlaup heimildir/
Year Volcano references
1903 Bárðarbunga-Grímsvötn, Þórðarhyrna ?Skeiðará/Skjálfandafljót/Jökulsá á Fjöllum S.Þ.
1902 Bárðarbunga-Grímsvötn Skjálfandafljót/Jökulsá á Fjöllum S.Þ.
1897 Bárðarbunga? Grímsvötn Skeiðará S.Þ.
1891–1892 Bárðarbunga-Grímsvötn ?Skeiðará S.Þ.
1888–1889 Vatnajökull? S.Þ.
1887 Þórðarhyrna? Súla S.Þ.
1885 Vatnajökull? S.Þ.
1883 Dyngjuháls?
1883 Bárðarbunga? Grímsvötn Skeiðará S.S., S.Þ.
1877 Vatnajökull?
1876 Bárðarbunga-Grímsvötn? Tröllagígar?, Kverkfjöll?, Dyngjuháls?
1873 Bárðarbunga? Grímsvötn, Þórðarhyrna Núpsvötn/Skeiðará/Djúpá S.Þ.
1872 Dyngjuháls? S.Þ.
1868 Tröllagígar? Bárðarbunga?
1867 Bárðarbunga? Grímsvötn-Háabunga-Þórðarhyrna ?Skeiðará S.Þ.
1862–1864 Bárðarbunga, Dyngjuháls?, Holuhraun? S.S., S.Þ., M.H. og Th.Th.
1861 Bárðarbunga-Grímsvötn ?Skeiðará S.Þ.
1852 Bárðarbunga-Grímsvötn ?Skeiðará S.S., S.Þ.
1838 Bárðarbunga-Grímsvötn ?Skeiðará S.S., S.Þ.
? stórt/large jökulhlaup í/in Skeiðará.
100 JÖKULL No. 64, 2014