Tímarit Máls og menningar - 01.02.2010, Blaðsíða 130

130 TMM 2010 · 1
D ó m a r u m b æ k u r
Soffía Auður Birgisdóttir
Saga Þórbergs: Þroskasaga
einstaklings og samfélags
Pétur Gunnarsson: ÞÞ – í fátæktarlandi. Þroskasaga Þórbergs Þórðarsonar, JPV útgáfa
2007. ÞÞ – í forheimskunarlandi, JPV útgáfa 2009.1
I
Margt bendir til þess að um þessar mundir séum við að upplifa blómaskeið í
íslenskri ævisagnaritun sem einkennist af ýmiss konar tilraunum með ævi­
sagnaformið sjálft. Slíkar formtilraunir hafa lengi tíðkast í sjálfsævisögum en
að mínu viti hefur hið sama ekki verið uppi á teningnum innan ævisagnarit­
unar fyrr en undanfarin ár, með örfáum undantekningum.2 Það er alkunna að
ævisagan hefur lengi verið ein allra vinsælasta tegund bókmennta á Íslandi, sú
tegund bókmennta sem á sér stærstan lesandahóp og flestir hafa einhverja
skoðun á. Lengi vel höfðu fræðimenn hins vegar lítinn áhuga á ævisögum sem
rannsóknarefni (allavega í bókmenntafræðum þar sem lengst af var litið á ævi­
söguna sem óæðri bókmenntategund) þó margir þeirra hafi að sjálfsögðu verið
dyggir lesendur ævisagna eins og aðrir. Þetta hefur þó breyst mikið á undan­
förnum árum, jafnt á Íslandi sem erlendis, og í raun er hægt að tala um spreng­
ingu á sviði æviskrifarannsókna undanfarna tvo áratugi, en tugir bóka koma
núorðið út á þessu rannsóknarsviði á hverju ári beggja vegna Atlantsála.
Raunar er ekki skrýtið að ævisagan (og ekki síst sjálfsævisagan) sé sá vett­
vangur deilna og skoðanaskipa, bæði innan fræðaheimsins sem utan hans, sem
raun ber vitni. Ástæðan fyrir því liggur einfaldlega í sannleikskröfunni; les­
endur ætlast til þess að þar sé lýst „raunverulegum atburðum“ eins og kostur
er og „eins og þeir gerðust“ – „sannleikurinn“ sé þar með öðrum orðum fram­
reiddur á einfaldan og auðskiljanlegan hátt. Í umræðunni um æviskrif fer fram
stöðug hugmyndafræðileg umræða, jafnvel barátta, um merkingu hugtaka á
borð við veruleika, sannleika, sköpunargáfu og ímyndunarafl sem og um
aðferðafræði, heimildaúrvinnslu og fleira sem lýtur að vinnubrögðum höfund­
arins. En það er einmitt þetta sem gerir æviskrif að svo frjóu og spennandi
sviði fyrir fræðimenn. Hér ætti að nægja að minna á að hatrömmustu deilur
sem sprottið hafa upp innan íslenska fræðasamfélagsins snerust einmitt um
ævisögu; ævisögu Halldórs Laxness eftir Hannes Hólmstein Gissurarson, þar
sem ýmsum þótti Hannes seilast lengra en góðu hófi gegndi inn í texta Hall­