Tímarit Máls og menningar - 01.06.2009, Síða 6

Pá l l S k ú l a s o n
6 TMM 2009 · 2
ákomum, sem geta þó varðað heimsbyggðina alla, eins og við höfum
orðið vitni að á síðustu mánuðum, vegna þess hve samslungin ýmis
félagsleg kerfi heimsins eru orðin, svo sem fjármálakerfin. Fjölþjóðlegt
samskiptakerfi á borð við internetið kann með hliðstæðum hætti að
breiða með hraða ljóssins út vandamál sem varða heimsbyggðina alla,
ekki bara fólk á Íslandi, í Kína eða Suður-Afríku. Til lengri tíma litið
fjalla stjórnmálin um það hvernig heimsbyggðin ætlar að halda á sínum
sameiginlegu málum. Og hér ber að sjálfsögðu hæst umhverfismálin –
hvernig mannkynið ætlar að lifa í sátt við öfl náttúrunnar og aðrar líf-
verur á þessari jörð. Tímabundnir erfiðleikar okkar og margra annarra
þjóða vegna fjármálakreppunnar virðast ekki mjög stórvægilegir miðað
við þau úrlausnarefni sem þjóðir heimsins munu þurfa að takast á við
vegna náttúruhamfara sem átt geta sér stað innan tíðar, meðal annars
vegna hlýnunar jarðar.
Þetta breytir engu um það að núna eru það tilteknir erfiðleikar í
íslensku þjóðfélagi sem hljóta að eiga mesta athygli á vettvangi íslenskra
stjórnmála. Þessa erfiðleika þarf að skilja og skoða í ljósi þeirra hug-
mynda og þeirrar stefnu sem fylgt hefur verið í þjóðfélaginu að undan-
förnu. En um leið þurfum við að móta með okkur þær hugmyndir um
samfélagið sem að gagni mega koma til að skilja erfiðleikana og finna
leiðir til að sigrast á þeim. Til að takast á við þetta verkefni, sem er af
andlegum toga, verðum við að taka þá áhættu að spyrja spurninga sem
virðast kannski alveg úr tengslum við veruleikaskyn okkar.
Spurningin sem hljómar í titli þessarar greinar er auðvitað afskaplega
svífandi og þess vegna alls ekki óþægileg vegna þess að öll þráum við
betra samfélag. Og sú þrá er sannarlega raunveruleg. Ég á ekki bara við
að við þráum endurreisn samfélagsins eftir hrunið í haust og öll þau
vandamál sem dynja á fólki og fjölskyldum síðan þá. Samfélagið íslenska
fyrir hrunið var ekki gott samfélag, það var óheilbrigt að mörgu leyti,
ekki síst vegna þess að við dönsuðum af ákafa í kringum gullkálfinn í
stað þess að sinna þeim andlegu gildum sem meiru skipta fyrir farsælt
mannlíf. Þetta vitum við öll og við erum öll samábyrg, hvort sem við
tókum þátt í dansinum eða ekki, vegna þess að við erum hluti af þessum
hópi sem heitir íslensk þjóð og myndar eina pínulitla pólitíska heild.
Þess vegna kem ég nú að óþægilegu spurningunum sem þægilega
spurningin breiðir í rauninni yfir. Þegar spurt er hvers konar samfélag
við viljum, þá er gengið að því vísu að við vitum hvers konar fyrirbæri
samfélag sé og líka hver við sjálf séum. Ég held að hvorugt sé okkur
fyllilega ljóst en að það sé afar mikilvægt fyrir skilning okkar á almanna-
heill og sameiginlegum hagsmunum okkar að við skýrum fyrir sjálfum
TMM_2_2009.indd 6 5/26/09 10:53:21 AM