Tímarit Máls og menningar - 01.06.2009, Page 53

TMM 2009 · 2 53
Gunnar Karlsson
Uppkastið 101 ári síðar
Sígilt ágreiningsefni
Þegar Jóhannes úr Kötlum orti ævikvæði sitt, raunar aðeins um 48 ára
gamall, var einn fyrsti viðburðurinn sem hann minntist kosningabar-
áttan gegn uppkastinu sumarið 1908, þegar rímforkurinn Jói í Seli var á
tólfta árinu:1
En langmestur var þó ljóminn í augum mínum
af landvarnarsólinni nítján hundruð og átta,
þegar Bjarni frá Vogi stóð keikur við kirkjudyrnar
og krafðist þar andvöku, – bannaði mönnum að hátta.
Þann dag fannst mér himinninn hrópa í fyrsta sinni
og heimta mig strax á vit sinna björtu nátta.
Með þessu á Jóhannes sjálfsagt við að kynni sín af uppreisn íslenskra
kjósenda gegn uppkastinu hafi mótað hann sem róttækan, þjóðrækinn
Íslending. En uppkastið hélt áfram að hreyfa við tilfinningum fólks
miklu lengur. Árið 1963 kom út annað bindið af ævisögu Hannesar Haf-
stein eftir Kristján Albertsson. Þar rakti hann átökin um uppkastið, eftir
að það lá fyrir, á 65 blaðsíðum.2 Í hverju einasta atriði reyndust söguhetj-
an og aðrir stuðningsmenn uppkastsins hafa haft betri málstað og í
eftir mála bindisins varpar höfundur fram þeirri spurningu hvers vegna
„tæpast sé blettur né hrukka á framferði Hannesar Hafsteins, en and-
stæðingum hans hinsvegar sitthvað til lýta lagt“ í bókinni, þó að höf-
undur hafi sjálfur gert sér far um óhlutdrægni. Og svarið er: „Það er
einfaldlega af því, að þannig var saga Hannesar Hafsteins á þessu árabili
– og þannig andstæðinga hans. Þannig var saga þessa tíma. Mér er ekki
kunnugt um neitt sem varpi minnsta skugga á stjórnmálaferil Hannesar
Hafsteins á þessum árum …“3
TMM_2_2009.indd 53 5/26/09 10:53:24 AM