Tímarit Máls og menningar - 01.06.2009, Page 75

D r e k a r , d ö m u r o g d æ m a l a u s t ö f r a b r ö g ð
TMM 2009 · 2 75
okkur til að takast á við aðra heima og framandi þankagang og skoða
okkur sjálf í gegnum þessa spéspegla. Ef hún er hamin og tamin um of
í þrönga ramma þá tapar hún þessum krafti og róttækni.
Dæmi um kraftmikla og róttæka fantasíu, sem vinnur innan hefð-
bundins ramma fantasíunnar, er Ávítara-sería hinnar dönsku Lenu
Kaaberbøl (2000–2003, þýð. Hilmar Hilmarsson 2004–2007). Bækurnar
eru í stuttu máli sagt einn albesti fantasíuflokkur síðustu ára og áhuga-
vert dæmi um frekar einfaldar fantasíur, án mikils glyss og glingurs,
furðudýra eða ævintýra. Þetta yfirbragð ber þess merki að höfundur
vinnur með form og hefðir fantasíubókmennta, til dæmis með því að
færa sögur sínar meira yfir á svið hversdagsleikans. Sagan gerist í fortíð-
arheimi en þar eru að sjálfsögðu átök góðs og ills, eins og hefðin segir til
um, en hér hefur óskilgetinn hálfbróðir, Drakan að nafni, steypt hinum
rétta fursta af stóli. Gegn honum er teflt konu, einstæðri móður þriggja
barna, en tvö þeirra eru aðalhetjur sagnanna. Konan er göldrótt og býr
yfir svokölluðum ávítarahæfileika: með raddbeitingu og mögnuðu augna-
ráði getur hún fengið seka til að játa sekt sína og skammast sín. Þennan
hæfileika, sem dóttirin Dína hefur erft, óttast Drakan og því gerir hann
það sem hann getur til að valda fjölskyldunni skaða, en um þessar
ofsóknir fjalla bækurnar. Þó að hér sé vissulega til staðar hin hefð-
bundna hetja, sonur furstans sem býr með fjölskyldu ávítara-móðurinn-
ar, þá er honum haldið til hlés og aðalsögupersónurnar eru hin einstæða
móðir og dóttir hennar. Í fordómum samfélagsins gagnvart þeim má
ennfremur sjá ummerki um gagnrýni á nornaofsóknir sextándu og
sautjándu aldar og þannig er heilmikil uppreisn í sögunni, þó að hún
haldi þeirri hefð fantasíunnar að gerast í samfélagi fortíðar með tilheyr-
andi hefðum í kyn- og stéttaskiptingu.
Önnur velheppnuð fantasía með femínískum undirtónum er Rúna-
tákn eftir Joanne Harris (þýð. Kristín R. Thorlacius 2007). Sú saga gerist
einnig í hinni fjarlægu fortíð fantasíunnar og sækir efnivið sinn aðallega
í heim norrænna goðsagna, en sagan segir frá unglingsstúlkunni Möllu
sem býr í Malarbæ. Fimmhundruð ár eru liðin frá ragnarökum og í
kjölfar þeirra hefur Reglan haslað sér völl í heiminum, með boðum og
þó aðallega bönnum sem snúa að hvers kyns óreglu, en til hennar teljast
bæði draumar og galdrar. Hér er því verið að fjalla um hvernig sjálft
ímyndunaraflið er bælt niður og þó að kristin trú sé hvergi nefnd á nafn
er tilvísun bókarinnar í fyrrnefndar galdraofsóknir augljós. Fulltrúar
Reglunnar nefna sig Rannsóknardómara og þeir búa yfir máttugum
krafti sem þeir nefna Orðið. Þannig liggja átök trúarheima undir í þess-
ari þykku bók, jafnframt því sem verið er að fjalla um mikilvægi fant-
TMM_2_2009.indd 75 5/26/09 10:53:26 AM