Tímarit Máls og menningar - 01.06.2009, Page 82

Ú l f h i l d u r D a g s d ó t t i r
82 TMM 2009 · 2
ungrar og munaðarlausrar stúlku til Ameríku. Sagan gengur svo út á
það að stúlkan reynist hafa erft galdrahæfileika móður sinnar sem eflast
þegar hún kynnist innfæddum dreng og kemst í tengsl við töframátt
hinna innfæddu. Einnig má benda á að þær sögur sem staðsetja sig í
okkar heimi, bara breyttum, eins og Bartemæus-bækurnar, kalla líka á
skemmtilegan hátt fram efa í huga lesenda, sem lengi vel er ekki viss
hvar hann er staddur.
III
Hið sama á við um Stravaganza: Grímuborg eftir Mary Hoffman (2002,
þýð. Halla Sverrisdóttir 2004), en sú saga er líka dæmi um hliðarveru-
leika í okkar heimi. Þar ferðast hinn krabbameinssjúki Lucien um í tíma
og rúmi, með hjálp minnisbókar. Eina nóttina þegar hann sofnar með
minnisbókina í höndunum vaknar hann upp í öðrum tíma og á öðrum
stað, Feneyjum sextándu aldar. Þetta eru þó ekki þær Feneyjar sem við
þekkjum í dag heldur fantastískur heimur, eins konar hliðarveruleiki
sem nefnist Talía. Í þessum heimi ríkir Hertogaynja yfir borgríkinu,
sem er sjálfstæð eining, en nágrannar sækja fast að innlima það í veldi
sitt. Og inn í þessa valdabaráttu flækist Lucien, milli þess sem hann heyr
sína eigin baráttu við krabbameinið, heima í London. Hoffman nýtir sér
fantasíuna til að deila á hefðbundin kynhlutverk, meðal annars í pers-
ónu Ariönnu, stúlkunni sem Lucien kynnist í sinni fyrstu ferð og á eftir
að leika veigamikið hlutverk í atburðarásinni.
Grímuborgin er dæmi um sögu sem er eins konar stef við hina
„hreinu“ fantasíu. Hér er sagt frá tveimur aðskildum heimum, annars
vegar okkar kunnuglega veruleika og hins vegar heimi fantasíunnar og
þessir heimar eru að mestu aðskildir, ólíkt bókunum um Harry Potter
sem einkennast af því að veruleikinn er ekki sá sem hann sýnist. Þessar
fantasíur standa nær því sem Todorov og Jackson leggja áherslu á og eru
einmitt dæmi um hvernig fantasían liggur samhliða veruleikanum í lýs-
ingu Jackson. Í þessum fantasíum er oft meira rými til að vinna með
hetjuna, en hetjan er af mörgum fordæmd sem sá fasti sem neglir
formúlu bókmenntir allar inn í sama rammann.10 Hins vegar getur hetj-
an einmitt verið sá útgangspunktur sem býður upp á hvað mest tilbrigði
við formúluna, eins og ávítaramæðgurnar, Malla, Bartemæus og Nat-
haniel eru góð dæmi um.
Annað dæmi um óhefðbundnar hetjur í tveggja heima fantasíum eru
frábærar bækur Philips Pullman, en sú sería hófst með Gyllta áttavit-
anum (1995, þýð. Anna Heiða Pálsdóttir 2000). Sagan gerist í heimi sem
TMM_2_2009.indd 82 5/26/09 10:53:27 AM