Tímarit Máls og menningar - 01.09.2011, Blaðsíða 12

S t e fá n J ó n H a f s t e i n
12 TMM 2011 · 3
lindina öðlast þeir pólitísk völd og herða enn frekar þennan hnút sníkju-
lífs milli úthlutunar og hollustu. Skrattinn hittir að lokum ömmu sína:
Þiggjandinn verður veitandanum sterkari.
Hvers vegna ríkisbákn?
Leiðin frá hreinu úthlutunarkerfi til klíkukapítalisma kallar ekki
nauðsynlega á þenslu í ríkiskerfinu eins og Sjálfstæðisflokkurinn rak
á veltiárunum. Þvert gegn hugmyndafræðinni. Það gerir hin pólitíska
nauðsyn hins vegar. Margvísleg „pólitísk uppkaup“ eru framkvæmd
gegnum ríkiskerfið til að tryggja það „sement“ sem Meredith talar
um. Á Íslandi snýst þetta fyrst og fremst um millistéttina á kosninga-
árum. Ríkisvaldið er framkvæmdaarmur flokksins og ríkissjóður
kosningasjóður.17 Ég viðurkenni að lengi vel skildi ég hreinlega ekki þá
„mannvonsku“ sem mátti sjá magnast á veltiárunum fram að Hruni.
Ein lítil Barna- og unglingageðdeild var að þrotum komin samtímis
gegndarlausu sukki í gæluverkefnum ríkisins, svo dæmi sé tekið.
Ástæðan var einfaldlega kaldrifjuð en rökföst ákvörðun um að hliðra
þannig auði í íslensku samfélagi að til yrði nægilega sterk og eigingjörn
millistétt að hún tæki aldrei sénsinn á því að kjósa einhvern annan flokk
en flokk hinnar sterku íslensku krónu. Og svo auðvitað gæðingaeldið í
stóru og smáu. Það er því engin innri mótsögn milli klíkukapítalisma og
útþenslu ríkisbáknsins – en hvorugt er merki „frjálshyggju“.
III. Ísland sem rányrkjubú
Tilgáta mín er því sú að löngu fyrir bankaruglið hafi verið búið að leggja
grunn að hruni á Íslandi. Hér þróaðist spillt stjórnmálalíf í hagkerfi þar
sem náttúruauðævum var sóað og rjóminn fleyttur endalaust þar til
grunlausir útlendingar stóðu uppi með 7400 milljarða tap á því að lána
inn í þetta hagstjórnarsukk – og gjaldmiðillinn aðeins 0,01% af upp-
haflegu verðgildi.
Förum hratt yfir sögu hins unga lýðveldis, sem aðeins varð til 16
árum á undan fyrsta Afríkuríkinu, Gana.
Það fékk í vöggugjöf mestu þróunaraðstoð á mann sem þekktist meðal
stríðshrjáðra þjóða Evrópu og hafði þó sloppið að mestu við stríðsskaða.
Það var hins vegar landfræðilega staðsett á viðkvæmum þyngdarpunkti
næsta stríðs, Kalda stríðsins, og mjólkaði þessa nýfundnu auðlind –
hernaðarlegt mikilvægi – óspart. Af veru bandaríska hersins spruttu
mikil auðævi sem komu beint og fyrirhafnarlaust upp í hendur þjóðar-