Tímarit Máls og menningar - 01.09.2011, Side 26

G u ð n i E l í s s o n
26 TMM 2011 · 3
I
Framan af var gagnrýnin á bók Carsons fyrst og fremst bundin við mál-
flutning ýmiss konar hagsmunaaðila, t.d. úr eiturefnaiðnaðinum og land-
búnaði, sem töldu afkomu sinni ógnað með hvers kyns takmörkunum
eða banni. Á síðasta áratug tuttugustu aldar tók gagnrýnin hins vegar
á sig hugmyndafræðilegri þunga, þegar umhverfisverndarumræðan á
Vesturlöndum var í síauknum mæli séð sem varasamt afsprengi sósíal-
ískrar hugmyndafræði. Verndunarsinnar urðu eins og vatnsmelónur í
huga andstæðinga sinna, grænir að utan, en rauðir að innan.8
Við þessa þróun verður róttæk breyting á pólitískri afstöðu til um-
hverfis verndar. Fyrir fjörutíu árum mátti finna umhverfis verndar sinna
í öllum flokkum þótt vissulega væri umhverfisvitund almennings ekki
eins mótuð og nú á dögum. Á Íslandi gaf til að mynda hið hægrisinnaða
forlag Almenna bókafélagið út bók Carsons og fylgdi útgáfunni eftir
nokkrum árum síðar með öðru riti um umhverfismál, Heimi á helvegi.9
Þorsteinn Vilhjálmsson vísindasagnfræðingur vísar til þessara sanninda
þegar hann segir bók Carsons ekki hafa verið dregna „í flokkspólitíska
dilka“ í þá daga, ekki frekar en aðrar bækur um umhverfisvernd: „þær
voru engan veginn taldar til neinnar „vinstri villu“ þegar þær komu út,
hvorki hér á landi né erlendis“.10
Árásirnar á Rachel Carson má rekja til þróunar sem varð í bandarískri
þjóðmálaumræðu á síðasta fjórðungi tuttugustu aldar þegar lítill
hópur einstaklinga yst á hægri armi stjórnmálanna tók að skipuleggja
velheppnaðar áróðursherferðir sem ætlað var að afvegaleiða almenn-
ing í umræðu um jafn ólík málefni og eyðingu ósonlagsins, súrt regn,
hlýnun jarðar, eða óhóflega notkun eiturefna í landbúnaði og hættuna
af óbeinum reykingum. Skrif þessara einstaklinga ganga jafnan þvert
á ráðandi kenningar og varnaðarorð úr vísindasamfélaginu og þeir
sem halda á penna eru oft á launum frá hagsmunaaðilum í málinu, t.d.
stóru tóbaksfyrirtækjunum eða olíu- og kolaiðnaðinum. Gefið er í skyn
að enn hafi ekki skipast sátt um ýmis grundvallaratriði, allt til þess að
fresta því að gripið verði til sársaukafullra aðhaldsaðgerða.
Þessir sölumenn efans, svo notuð sé líking frá vísindasagnfræðing-
unum Naomi Oreskes og Erik M. Conway,11 eru flestir hverjir tengdir
frjáls hyggju hug veitum sem helga sig útbreiðslu óhefts markaðs búskap ar.
Ótti þeirra er sá að allar reglugerðir, t.d. þær sem ætlað er að takmarka
losun freons, gróðurhúsalofttegunda og DDT, eða bara ein faldar
lagasetningar um reykingar í opinberu rými, verði sem vatn á myllu
reglugerðarkölska. Kenning þessa vel skipulagða þrýstihóps er sú að