Tímarit Máls og menningar - 01.09.2011, Síða 114

Ó l a f u r Pá l l J ó n s s o n
114 TMM 2011 · 3
byggjum stór íbúðarhús og dreifum byggðinni af því að við viljum hafa
það notalegt, eiga garð og bílskúr, og þar fram eftir götunum. Og sé
keypt eldri íbúð þá er gjarnan byrjað á því að „hreinsa út úr henni“ af
því að eldhúsinnréttingin var ekki alveg rétt. Allt er þetta í nafni lífs-
gæða og hagvaxtar hér heima, en í þriðja heiminum fær fólk að súpa
seyðið af herlegheitunum. Það er líka hætt við því að þeir sem eru börn
núna finni lítið skjól í huggulegheitum notalegra innanstokksmuna
þegar vistkerfi jarðar hefur verið raskað stórlega.
Staðreyndin var sú, hér á árum og öldum áður, að gerði maður sig sekan
um siðleysi þá beindist það að fólkinu í kringum mann. Maður stóð
andspænis afleiðingunum, oft ekki nema í seilingarfjarlægð. Áhrifin
fjöruðu út eftir því sem fjær dró í tíma og rúmi. Loftslagsvandinn
hefur snúið þessu við. Nú birtist siðleysið ekki í því sem maður gerir í
nánum samskiptum við fólkið í kringum mann og það birtist ekki sem
bein afleiðing tiltekinna athafna. Siðleysið birtist öllu heldur í því sem
maður gerir á hlut fólks í fjarlægum heimshornum, jafnvel í tiltölu-
lega fjarlægum tíma, og ekki vegna tiltekinna og nærtækra afleiðinga,
heldur vegna þess að afleiðingarnar eru af tilteknu tagi. Athafnir okkar
eru kannski ekki slæmar einar og sér, en margt smátt gerir eitt stórt
og saman eru afleiðingar þeirra ekki bara slæmar, þær eru mögulega
skelfilegar, og ekki bara fyrir einhverja tiltekna óheppna einstaklinga,
heldur fyrir heilu þjóðirnar vítt og breitt um veröldina. Siðleysið er á
heimsmælikvarða.
II
Ég hef nú rakið tiltekið siðleysi sem birtist í afleiðingum af hversdags-
legum athöfnum sem sjálfar virðast oft ósköp saklausar. En siðleysi
hinna vestrænu lifanaðarhátta er líka af öðru tagi og ekki bundið alvar-
legum afleiðingum sakleysislegra athafna.
Byrjum á dæmi sem tengist loftslagsmálunum ekki beint.
Maður nokkur rær til fiskjar en það koma óheppilegir fiskar í netin,
sumir heldur litlir, aðrir sem hann hefur ekki kvóta fyrir og loks fiskar
sem eru verðlitlir og taka pláss í bátnum sem hann gæti annars notað
fyrir verðmeiri fisk. Þess vegna hendir maðurinn slatta af fiski aftur í
sjóinn.
Það er eitthvað siðlaust við að leggja net, veiða í þau fisk og henda
honum svo aftur í sjóinn ýmist dauðum eða deyjandi. Og þetta háttalag
er verra en ella ef um er að ræða hluta af takmarkaðri auðlind sem þegar