Tímarit Máls og menningar - 01.09.2012, Blaðsíða 35

„ M a ð u r þa r f e k k i a ð s k r i fa f y r i r s k ú f f u n a“
TMM 2012 · 2 35
maí. Hér er allt sem áður og þó ekki strá sem er samt: það vex og deyr, ég er gamall.
Lengi í mínu lífi átti ég einskis von nema ganga hér út í túngarðinn og dýfa fúsri
hendi í svörðinn, sandorpinn og hrjúfan eða ríkan af ilmandi mold. Ræsa, plægja,
yrkja, hlaða og rækta: til alls þessa gekk ég sem í gjöfulli leiðslu er stýrði hverjum
degi til fullnægju. Ég sinnti mínum embættisverkum af samviskusemi en þó leitaði
hjartað sí nær hinum margvíslegu gæðum jarðarinnar, þeirri andans nautn sem
hlýst af því að sjá gras vaxa í eyðireit. Ég var sem undirorpinn kvöð til að sjá plönt­
unum fjölga, auðnina hörfa, og unni mér aldrei hvíldar ef ég mátti þess nokkuð að fá
aukið gæði landspildunnar sem konungurinn og Guð höfðu falið mér.
Ég get alveg sagt þér í trúnaði, Eggert minn, að aldrei fann ég mig jafnnálægt
almættinu tónandi mínar guðsræður yfir Barðstrendingum, eins og með hendurnar á
kafi í kartöfludrullunni við bæinn.19
„Ég hafði alltaf vitað af Birni, heyrt hans getið og haft áhuga á persónunni án
þess þó að vita mikið um hann. Vissi þó að hann hefði verið einna fyrstur til
að rækta kartöflur hér á landi, vissi líka að hann hefði fengist við að rann­
saka náttúruna þegar allt var nánast að hruni komið. Þetta var eins og lítil
mynd í huga mér. En ég hafði ekki kynnt mér Björn í Sauðlauksdal nánar
að neinu marki fyrr en um það bil misseri áður en ég fór að skrifa bókina.
En þessi tími og þessi þjóðlegu fræði, þessar íslensku bókmenntir sem ég
sagði áðan að mér hefði fundist þurfa endurnýjunar við þegar ég var að
skrifa Fljótandi heim, þær fóru að leita sterkt á mig nýlega og þessi ótrúlega
ríki sagnaarfur, sem er ekki bara í Íslendingasögunum og þessum þekktari
bókmenntum okkar heldur líka í hálfmorknum bréfasöfnum og bókum sem
nánast enginn maður hefur litið í og geymd eru á Landsbókasafni. Það er
með ólíkindum hversu mikið er til af þessu efni og í raun alveg frábært fyrir
íslenska rithöfunda að eiga þennan sjóð og geta unnið úr honum. Mig lang­
aði til að skrifa bók sem byggði á þessu efni og þá kom Björn upp í huga mér.
Ég fór að lesa hann og heillaðist algjörlega af tungutaki hans sem er mjög ríkt
og leikandi en um leið frekar einfalt og tært og ekki mjög fornt. Mér fannst
það líka rosalega fyndið án þess að ætla sér það en samt án þess að maður
hlæi að því. Maður skynjaði eins konar húmor í persónuleika þessa manns
og hans ævistarfi. Hann skildi eftir sig fjölda skemmtilegra verka sem ég gat
notfært mér sem efnivið og ég studdist við í bókinni.“
Í Gestkomum í Sauðlauksdal er brugðið upp mynd af íslensku samfélagi á
tímabili sem gjarnan er talað um sem niðurlægingarskeið í sögu þjóðarinnar.
Fleiri höfundar hafa verið með hugann við þessa tíma; Sjón skrifaði t.d.
um 17. öldina í Rökkurbýsnum (Bjartur 2008) og Ófeigur Sigurðsson um
18. öldina í Jóni (Mál og menning 2010). Þessar þrjár skáldsögur eiga fleira
sameiginlegt; þær eru allar fyrstu persónu frásagnir karlmanna sem eru
‚holdgervingar‘ samtíma síns (bækur Ófeigs og Sölva Björns eru báðar
bréfaskáldsögur), höfundarnir búa allir til sérstakt málsnið sem er í senn
nútímalegt og innblásið af sögutímanum og sá aldarandi og sú heimssýn
sem tungumálið miðlar með myndhverfingum, líkingum og öðrum leiðum
skipta ekki síður máli í verkunum en þeir atburðir sem greint er frá.