Tímarit Máls og menningar - 01.09.2012, Blaðsíða 100

H j á l m a r S v e i n s s o n
100 TMM 2012 · 2
aldarinnar, skrifaði söguna Kleist in Thun árið 1907. Þar lýsir hann skynjun,
hrifnæmi, örvæntingu, þrá og skáldskaparmetnaði Kleists á sinn óborganlega
hátt. Margir hafa bent á að sagan sé ekki bara lýsing á því hvernig Kleist er
við það að sogast inn í spíral geðveikinnar, heldur sé Walser ekkert síður að
lýsa sinni eigin ofurnæmu skynjun á heiminum, sem sveiflaðist stöðugt milli
hrifningaræðis og örvæntingar. Reyndar var það meðvituð aðferð hans að
gefa sig slíku hugarástandi á vald í skrifum sínum. Þannig komst hann í stuð.
Þannig kom andinn yfir hann. Sjálfur var hann hæglátur maður og einfari.
Þegar Walser var fimmtugur þurfti hann leggjast inn á geðsjúkrahús þar sem
hann dvaldi þau tæpu 30 ár sem hann átti ólifuð. Þegar læknar á spítalanum
reyndu að fá hann til að halda áfram að skrifa, svaraði hann með orðum sem
urðu fleyg löngu síðar: „Ég er ekki hingað kominn til að skrifa. Ég er hér til
að vera sturlaður.“
Þess má geta að sumir aðdáendur Roberts Walsers, þar á meðal J.M.
Coetzee, Susan Sontag og W.G. Sebald, telja að sagan Kleist í Thun sé eitt
helsta meistaraverk hans.
Af Kleist er það að segja að hann var á sífelldum þeytingi, fótgangandi og
ríðandi, um Evrópu þvera og endilanga. Weimar, Dresden, París, Leipzig,
Genf, Mílanó, Prag, Mainz, Berlín, Königsberg. Hann staldraði við í rúm tvö
ár í Königsberg 1805 til 1807 þar sem hann starfaði sem lágtsettur embættis­
maður og naut um hríð skáldalauna úr sjóði drottningarinnar Luise. Í
Königsberg skrifaði hann hina frægu nóvellu sína Michael Kolhaas og smá­
söguna Das Erdbeben in Chili. Þar samdi hann einnig leikritið Penthesilea,
eitt af helstu leikritum þýskra leikbókmennta. Hann átti einnig frjótt tímabil
í Dresden 1807 og 1808, þar sem hann umgekkst skáld og listamenn, og svo í
Berlín síðustu tvö árin sem hann lifði. Þar gaf hann út fyrsta dagblað Þýska­
lands, Berliner Abendblätter og tvö kver með smásögum.
Ósigur Prússahers fyrir herjum Napóleons við Jena 1806 og öll upplausnin
sem hann hafði tímabundið í för með sér í Prússlandi hafði mikil áhrif á
Kleist. Verk hans, leikrit, smásögur, nóvellur, anekdótur, fjalla nær alltaf
um tilviljanir og misskilning sem hefur hrikalegar afleiðingar í för með sér.
Hamfarir, ofstæki, ofbeldi eru rauður þráður í þessum verkum. Persónurnar
sveiflast milli vonar og ótta, himnaríkis og helvítis. Þær eiga aldrei möguleika
á því að læra af reynslunni og fara að rækta garðinn sinn.
Verk Kleists eru andstæða þroskasögunnar (Bildungsroman) sem var ríkj­
andi bókmenntaform á þessum tíma og lengi síðan. Þau brutu í bága við
fagurfræðilegt velsæmi og ríkjandi hugmyndir um tilgang skáldskapar. Þau
þóttu yfirgengileg, ofstopafull, ruddaleg. Ekki bætti úr skák sjálfsmorð höf­
undarins, framið með leikrænum tilþrifum, 21. nóvember 1811.
Heinrich von Kleist hafði legið í hundrað ár í kaldri sandgröfinni niður
við litla Wannsee þegar hann loks hlaut þá skáldfrægð sem hann þráði svo
heitt í lifanda lífi. Mörg ungskáld tóku Kleist nánast í dýrlingatölu í hinni