Tímarit Máls og menningar - 01.09.2012, Blaðsíða 130

Á d r e p u r
130 TMM 2012 · 2
síðar varð raunar áhrifamaður í Alþýðu­
bandalaginu og formaður flokksfélags­
ins í Reykjavík? Vekja verður athygli á
því, að Árni þagði áratugum saman um
hvort tveggja, að Guðmundur hefði
verið flugumaður Stasi og að reynt hefði
verið að fá hann sjálfan til njósna fyrir
erlent ríki. Minntist hann ekki á hið síð­
ara opinberlega fyrr en í útvarpsþætti
árið 1980. En Árni þagði ekki aðeins,
heldur varði jafnvel Berlínarmúrinn á
fundum, eins og ég vík að síðar.
Fjórða dæmið eru eftirfarandi orð,
sem Árni hefur eftir mér: „Miðstjórn
austur­þýska flokksins veitti aftur
íslenskum námsmönnum fjárstyrk og
fararleyfi til Hamborgar fyrir bæjar­ og
sveitarstjórnarkosningar 1962. Þá voru
[…] þau Árni Björnsson og Vilborg
Harðardóttir í Greifswald.“ Síðan segir
Árni: „Við Vilborg fórum til Kaup­
mannahafnar að kjósa og greiddum
ferðina sjálf, enda vorum við ekki náms­
menn.“
Á þetta að vera leiðrétting? Hér
breytir Árni merkingu með því að fella
út texta. Í heild sinni hljóðar þessi texti
svo: „Þá voru íslenskir kjósendur í Aust­
ur­Þýskalandi taldir nítján, flestir í
Leipzig, þar á meðal Franz Adolf Gísla­
son, Ingimar Jónsson og Hjörleifur
Guttormsson. Guðmundur Ágústsson
var þá í Berlín og þau Árni Björnsson og
Vilborg Harðardóttir í Greifswald.“
Ég fullyrti ekkert um, að þau Árni og
Vilborg hefðu þegið styrk af austur­
þýsku stjórninni til að fara að kjósa í
Hamborg, heldur taldi ég upp þá
íslensku kjósendur í Austur­Þýskalandi,
sem Sósíalistaflokkurinn vissi um. En
vissulega er það saga til næsta bæjar, að
nokkrir íslenskir stúdentar hafi tekið
við fjárstyrk frá erlendu einræðisríki til
að kjósa í kosningum á Íslandi.
„Góðar“ greinar um
Berlínarmúrinn
Fimmta „villan“ eru þessi orð mín um
SÍA, Sósíalistafélag Íslendinga austan­
tjalds: „Framhaldsstofnfundur var hald­
inn í Reykjavík 2.–3. ágúst 1958. Á
meðal þeirra, sem störfuðu eitthvað í
SÍA næstu ár voru […] Árni Björnsson,
Vilborg Harðardóttir, Ólafur Hanni­
balsson og Þorgeir Þorgeirsson í Tékkó­
slóvakíu.“ Þetta „leiðréttir“ Árni svo:
„Við Vilborg fluttumst heim frá Tékkó­
slóvakíu haustið 1957.“
Þau Árni og Vilborg störfuðu líklega
ekki í SÍA, á meðan þau dvöldust í
Tékkóslóvakíu 1956–1957, þótt samtökin
væru þá að myndast í Austur­Þýska­
landi. Hér er hins vegar aðalatriðið, að
þau höfðu verið í Tékkóslóvakíu. Sam­
kvæmt reglum SÍA gátu menn orðið
félagar, hefðu þeir stundað nám í ein­
hverju austantjaldslandanna. Þau hjónin
störfuðu bæði í SÍA. Þau eru til dæmis
bæði skráð í Íslandsdeild SÍA í skýrslu
um 18. þing Æskulýðsfylkingarinnar
1959.
Árni Björnsson sótti einnig aðalfund
SÍA í Austur­Þýskalandi 28. desember
1961. Kommúnistastjórnin þar hafði
skömmu áður reist Berlínarmúrinn og
Guðmundur Ágústsson skrifað í Þjóð-
viljann greinar því til stuðnings. Árni
sagði samkvæmt fundargerð (sem er eitt
af SÍA­skjölunum), að greinar Guð­
mundar hefðu um sumt verið barnaleg­
ar, til dæmis það, að vöruframboð hefði
aukist í Austur­Þýskalandi, eftir að
múrinn reis, en greinarnar hefðu engu
að síður verið „góðar og heppilegar“.
Fróðlegt er einnig í þessu viðfangi að
lesa það, sem þáverandi kona Árna, Vil­
borg Harðardóttir, sagði miklu síðar, í
viðtali við Þjóðviljann 25. október 1983:
„[V]ið SÍA­fólkið, sem verið höfðum
lengri eða skemmri tíma í Austur­Evr­
ópu og höfðum orðið fyrir miklum von­