Tímarit Máls og menningar - 01.09.2012, Blaðsíða 9

V í s i n d i o g v i s k a J a r ð a r
TMM 2012 · 2 9
og á landi eða samræður fjalla og fallvatna við hafdjúpin. Samt þykjumst
við hafa höndlað sannleika með vísindalegum aðferðum og vissulega má til
sanns vegar færa að við höfum lært mikið, öðlast þekkingu og vísdóm en
vandinn er bara sá að vísindin eru ung og fyrst og fremst aðferð til að skilja
ákveðin ferli. Þau eru ekki viska Jarðar.
Vatn sameinar alla visku Jarðar, náttúruferlin öll og þar með lífheim. Það
er eins konar móðurlíf plánetunnar sem er böðuð vatni yst sem að innan og
hringrásir þess fara ekki aðeins fram í veðrahjúpi heldur í lífverum einnig.
Maðurinn er þar engin undantekning. Hann endurspeglar hlutdeild vatns
á yfirborði Jarðar – er um og yfir 70% vatn – og í hverjum kroppi er þessi
hringrás vatns og endurnýjar sífellt næringar­ og vatnsbúskap hans. Vatn
er miðill lífsins og þar sem er vatn, þar er líf. Þess vegna er Jörðin lifandi
eining.
En hvernig stendur á því að við skynjum illa lifandi kraft Jarðar og það
sem við skiljum er meira og minna samhengislaust? Frumbyggjar hafa ávallt
litið svo á að plánetan Jörð væri lifandi og gera enn og í fornum menningar­
heimi okkar, heiðni, fór ekki á milli mála að Jörðin var kvik af lífi – í veröld
jötna voru náttúruöflin. Á fyrstu öldum kristninnar hér á landi varð til mild
og umburðarlynd blanda af kristni og heiðni þar sem kirkjan amaðist ekki
við hulduheimi Íslendinga en hulduheimurinn tók að hluta til upp kristna
trú; um þessa gömlu tegund af kristni má lesa í Ævisögu séra Árna Þórarins-
sonar eftir Þórberg Þórðarson þar sem mikil trú á stokka og steina fer saman
við einlæga trú á Jesúm Krist. Reyndar var þetta viðhorf gömlu kirkjunnar
um alla Evrópu. En í kringum siðaskipti breyttist viðhorf kirkjunnar og varð
einstrengingslegra og heiftúðugra en þrátt fyrir hörku gat hún aldrei afmáð
dulhyggju, hindurvitni og hjátrú sem einkenndu hinn forna sið, þrátt fyrir
margar grimmar atlögur að hugarheimi og þekkingarleit manna eins og
galdraofsóknir fyrri alda bera vott um. Afstaða kirkjunnar hér á landi hefur
á ný, og það fyrir löngu, orðið umburðarlyndari gagnvart trúarskoðunum en
í hamagangi trúarlegs ofbeldis um gjörvallan heim varð kristileg sýn gagn­
vart „lifandi Jörð“ þokukenndari uns hún hvarf með öllu.
Er þar við kristin trúarbrögð að sakast eða þá sem fremstir hafa farið fyrir
kirkju og misbeitt valdi? Þegar fram liðu stundir tóku kirkjufeðurnir þá
afdrifaríku ákvörðun að aðhyllast tvíhyggju gríska hugsuðarins Platóns (um
428–348 f.Krist) sem byggist á því að veröldin skiptist í tvo heima, andlegan
og efnislegan. Þessa skiptingu tók kirkjan upp og afgreiddi manninn líka á
sama hátt. Guð var aftengdur „sköpunarverki“ sínu en maðurinn fékk stöðu
sem tengiliður í öndvegi á milli Jarðar og Guðs og réði yfir Jörðu því allt
annað líf var óæðra. Þannig býr Guð handan hins veraldlega heims en ekki í
sköpunarverkinu og vegna þessarar afstöðu er sköpunarverkið ekki heilagt.
Ekkert efnislegt á Jörðu er heilagt lengur – og samkvæmt kenningunni
hættir Jörðin þar með að vera lifandi, andleg og veraldleg heild.