Tímarit Máls og menningar - 01.09.2012, Blaðsíða 116

Á s t r á ð u r E y s t e i n s s o n
116 TMM 2012 · 2
„Bersvæði“ er ekki athafnarými samfélagsins, heldur skjóllaus staður, opinn
í allar áttir og þó á vissan hátt afsíðis – allt að því staðleysa. Um þennan
stað getur ljóðmælandi ekkert fullyrt, né um veðrið og ekki heldur lands­
lagið, nánar tiltekið litinn á Esju. En stundum virðast maður og staður
renna saman í eitt og þessi skjóllausi staður er í þeim skilningi sjálf veran
sem hér tjáir sig, flöktandi sjálf í rokinu, varnarlaus, en býr yfir þessu víða
sjónarsviði: út á haf, út í geim.
Staðarljóð eru af ýmsu tagi. Sum eru minnispunktar, einskonar dagbókar­
færslur, um staði þar sem staldrað er við á ferðalagi, en áleitnustu staðarljóðin
eru ævinlega þau sem vinna úr þýðingarmiklum tengslum á milli staðar og
vitundar – í huga, minni, tíma og rúmi.6 Þetta á við um ýmis ljóð Jónasar.
„Á bersvæði“ er Reykjavíkurljóð. Ljóð skálds sem var lengi að finna þennan
stað þótt hann byggi þar árum saman. Nokkrum árum síðar, í bókinni
Hvar endar maður? veltir hann enn fyrir sér hvort hann sé „Reykjavíkur­
skáld“ – „rekst ævinlega í þennan sjóndeildarhring / fjöll sem segja: þú ert
hér // og hvað viltu hér?“ (HEM 7). Og Esjan er því ekki bara staðarfjall hins
aðflutta Reykvíkings, heldur vegvísir, og þeir sem þekkja ljóðabækur Jónasar
skynja strax þungann í orðinu „norðurhliðin“. Jónas var norðanmaður og
æskuslóðir hans á Akureyri voru honum ætíð ofarlega í huga; Eyjafjörðurinn
og fleiri staðir norðan heiða. Ef til vill hafði Reykjavík ekki náð tangarhaldi á
Jónasi þegar hann færði sig enn sunnar – suður fyrir Alpa – og bætti þannig
í norðurhliðina á sér.
Málsvæði heiðagæsa
Einstaka rithöfundar hefja feril sinn með bók sem ekki verður kallað
byrjandaverk, slíkum tökum reynist höfundurinn hafa náð á miðli sínum
þegar gengið er frá fyrstu bók. Þetta á sannarlega við um fyrstu bók Jónasar,
Í jaðri bæjarins, sem út kom 1989. Jónas var orðinn 29 ára og hafði augljós­
lega fengist við ljóðasmíðar um hríð. Atvikin höguðu því svo að ég kynntist
Jónasi haustið 1986 þegar hann átti leið um Kaliforníu þar sem ég bjó við
San Francisco­flóa (orðið „haust“ á raunar vart við um þann stað). Hann
hafði brennandi bókmenntaáhuga en var einnig með hugann við heimspeki
(sem hann nam síðar við Háskóla Íslands, en hafði áður lokið þar námi í
sjúkraþjálfun). Hann var á leið suður á bóginn til vetrardvalar með þáverandi
sambýliskonu sinni. Kynnin af Mexíkó og Gvatemala áttu eftir að hafa mikil
áhrif á hann, en um þau kynni yrkir hann þó ekki í fyrstu bókinni; hann lét
áhrifin gerjast lengur í sér og þau leita fram í síðari bókum. Í fyrstu bókinni
er hann enn að vinna úr öðru sem átti sér vafalítið lengri sögu, tilvistar­
spurningum um frelsið, hið einstaklingsbundna ferðalag og samræður við
aðra sem móta ferðina, bæði þann annan sem stundum skýtur upp kollinum
innra með manni og hinn – sem er oftast hún. Eitt ljóðanna, „Straumar“ (ÍJB
37), gæti raunar tengst Kaliforníu, en þó er erfitt að fullyrða um það: