Tímarit Máls og menningar - 01.09.2012, Blaðsíða 123

É g s e m e r e n n a ð m y n d a s t
TMM 2012 · 2 123
einstaklingurinn og vitund hans geta ekki hafið sig yfir náttúruna. Í ljóðinu
„Risarnir“ er mælandi staddur í Suðursveit, „milli jökuls og hafs, / tveggja
risa sem hvorugur sést“. Hann hefur lesið að áður fyrr „hafi oft mátt sjá hval,
enn einn risann, hér úti fyrir / ströndinni“ og kannski hefur þá „einhver
Frakkinn lent í hvalsmaga / Og ferðast á þann hátt enn víðar […]. Raunar
lenda fæstir „í hvalsmaga“ en „það lenda samt allir í einhverjum risanum“
(VL 55). Hér er vísað til sjómanna á frönsku skútunum sem Þórbergur
Þórðarson horfði til forðum en einnig til sögu Gamla testamentisins um
Jónas í hvalnum – og þar með er komin tenging við skáldið sjálft. Í öðru
ljóði sjáum við mann á skemmtiferðaskipi en hann er einnig hvalur, bæði í
sjónum og í eigin huga og „tilverudjúpi“ (VL 10–11). Þótt einstaklingurinn
sé smár geta risarnir synt í vitund hans.
Bæði þessi ljóð eru úr Villilandi, en sá bókartitill vísar í senn til hafs,
himins og ótaminnar náttúru á fastalandinu. Þar og víðar í bókum Jónasar
birtist náttúran sem frelsandi afl er leyst getur manninn, að minnsta kosti
um stundarsakir, úr fjötrum vanabundins samfélags. Hún talar kannski til
okkar í gargi sjófugls eins og á við um manninn í ljóðinu „Stórt, nafnlaust“
í Hliðargötum; hann býr við þetta garg, „hann býr við þetta stóra // og ef
að honum sækir eitthvert nöldur / þá réttir hann úr sér / sveipar sig gargi
sjófugls“ (HG 56). En maður getur líka sveipast máli annarra risa og einn
þeirra sveimar stöðugt um í hugardjúpi okkar, stundum samferða dauðanum
en ekki alltaf: fortíðin. Jónas lítur oft um öxl í ljóðum sínum; eftir hann
liggja allmörg ljóð um uppvaxtarár á Akureyri, þar ljómar af bernskunni
og umhverfi hennar og í ljóðinu „Grunnlag“ í nýju bókinni, Broti af stað-
reynd, segir hann um „Eyjafjarðarnorðrið“ að allt sem bæst hefur ofan á það
í tímans rás „skolist burt hvert sinn er ég kem aftur hingað / hef Múlabjargið
mér við öxl og hinumegin Kaldbak // og yfir og allt um kring eilífðarsjófugl:
// hljóð sem mér finnst segja skýrar en mér er unnt / hvað ég er“ (BAS 58).
Þarna er hann kominn aftur, þessi sjófugl, en hann breytir ekki því að sýn
Jónasar til fortíðar er líka tregablandin. Í ljóðum sínum er hann oftar en ekki
í leit að glötuðum tíma – svo að vísað sé til heitis hinnar miklu skáldsögu
Marcels Proust. Þótt Jónas hefði dálæti á ýmsum ljóðskáldum, tel ég nokkuð
víst að í huga hans stóðst ekkert þeirra samanburð við prósaskáldið Proust.
Jónas náði með sjálfsnámi afar góðum tökum á frönsku og ég hef grun um
að hann hafi einkum lagt þetta á sig til að geta lesið Proust gaumgæfilega
á frummálinu. Hann las bindi sín af meginverki Prousts eiginlega í tætlur
og yrkir í nýju bókinni ljóð um fögnuðinn sem greip hann er hann fékk ný
eintök í hendur (BAS 20–21). Hann vék oft að Proust í samræðum okkar
og reyndi þá að leiða mér fyrir sjónir að enginn annar skáldsagnahöfundur
kæmist með tærnar að hælum Frakkans. Stundum fannst mér líkt og Proust
væri hreinlega orðinn einn af „risunum“ í heimi Jónasar, með þeim yfir­
skilvitlegu þáttum sem fylgja ægistærð þeirra (en kannski var hann Frakki
í hvalsmaga).