Tímarit Máls og menningar - 01.09.2012, Blaðsíða 111

A l l i r Í s l e n d i n g a r e r u b l á t t á f r a m f r a m k væ m d a g l a ð i r
TMM 2012 · 2 111
fari framandi orðspor þar sem allt er annaðhvort til mikillar fyrirmyndar
(útópía) eða þá í kaldakoli (dystópía).7
Sagnfræðingurinn Sumarliði Ísleifsson hefur fengist töluvert við ímynd
Íslands erlendis og bendir á í grein sinni „Fyrirmyndarsamfélagið Ísland“,
hvernig „[u]ppruni og menningarlegur bakgrunnur, þjóðfélagsstaða, svo og
persónuleg, stjórnmálaleg og trúarleg viðhorf hafa áhrif á hvernig fjallað er
um tiltekið viðfangsefni“ (Sumarliði Ísleifsson 2002: 126). Það er því kannski
ekki að undra að Þjóðverjar, sem margir hverjir vilja sínkt og heilagt meina
að þeir séu skipulags­ og öryggissjúkir, þrætugjarnir og gagnrýnir, geri svo
gott sem ekkert að óyfirlögðu ráði, séu allrahanda hjarðdýr og komi þar að
auki frá landi þar sem náttúru og landslagi svipar til nágrannalandanna –
skuli falla í stafi yfir meintu frjálsræði og hvatvísi landans sem ríma svo vel
við óútreiknanlega og magnaða náttúruna. Og eins og fyrr getur liggur viss
bannhelgi á þjóðernisstolti í Þýskalandi og mætti leiða líkur að því að sumir
Þjóðverjar finni vissa fró í því að útmála ættjarðarást Íslendinga. Með öðrum
orðum gæti þetta haft eitthvað með það að gera hvernig höfundar myndu
vilja sjá hlutunum hagað í heimalandinu og máske er íslenski hællinn að ein­
hverju leyti sniðinn af þannig að fóturinn megi passa í skóinn?
En ekki er þó hægt að segja að þessar meiningar séu alfarið úr lausu lofti
gripnar. Margir þeir íslensku viðmælendur sem teknir eru tali í verkunum
gera enda í því að básúna framangreind atriði, berja sér á brjóst, setja upp
víkingahjálminn, teyga brennivínið, skófla í sig hákarlinum og fullyrða að
hinn almenni Íslendingur lesi Íslendinga sögurnar, sé einkar meðvitaður um
sögu sína og uppruna, berji í það minnsta saman kvæði fyrir skúffuna og sé
sískapandi. Svo útilokar hann auðvitað ekki tilvist álfanna.
Allt vitnar þetta um einhvers konar framandleikaþörf sem er ágætlega
kristölluð í einum kaflanum hjá Andreu Walter, „Okkur skortir álfana“8, þar
sem hún ræðir við Terry Gunnell, prófessor í þjóðfræði við Háskóla Íslands,
um álfatrúna og bendir hann henni á að ef til vill sé áhugaverðara að pæla
í hvað fær þýska blaðamenn til að garfa í viðlíka málefnum og bætir við að
slíkt sé eitthvað sem aðrar þjóðir hafi fyrir löngu gloprað niður í gegnum
rationalisma, kirkjuna og vísindin (Walter 2011: 168). Og það er hugsanlega
heila málið.
Og hver vill svo sem lesa um Jón og Gunnu sem aldrei hafa ort neitt, lesa
sjaldan, eiga ekkert sameiginlegt með þúsundþjalasmiðnum Kidda vídeó­
flugu, eru ekki andlega skyld Björk Guðmundsdóttur og nenna ekki fyrir sitt
litla líf að pæla í íslenskri menningararfleifð? Það er að segja eitthvað sem
líkast til gæti orðið ofan á væri ímyndinni og þránni eftir framandleika ýtt til
hliðar; blákaldur veruleikinn. En hver hefir svo sem áhuga á veruleikanum?
Allir Íslendingar eru jú listamenn og sannarlega einstakir í sinni röð.