Tímarit Máls og menningar - 01.09.2012, Blaðsíða 44

B r y n j a Þ o r g e i r s d ó t t i r
44 TMM 2012 · 2
Þannig er hugmynd Pýþagórasar sú að heimurinn sé óstöðugt kerfi sem
sífellt breyti um form, og breytingin er hluti af eðlilegum farvegi hlutanna –
líkt og árstíðirnar sem taka við hver af annarri. Til stuðnings kenningu sinni
vísar Pýþagóras til raunveruleikans allt um kring: Lirfur breytast í fiðrildi,
egg breytast í fugla, örsmáar lífverur spretta upp úr dauðum líkömum með
tímanum. Ummyndanirnar í verki Óvíðs eru um 250 talsins, og af öllu tagi.
Oftar en ekki má sjá hvernig hin líkamlega ummyndun verður einskonar
leiðrétting á útliti persónunnar til samræmis við innræti hennar – eða pers­
ónan lendir í mikilli lífsreynslu í sögunni sem setur mark sitt á hana upp að
því marki að líkamleg ummyndun verður eins og rökrétt framhald af þeirri
reynslu. Þetta sjáum við ljóslega í Skugga-Baldri í ummyndun tveggja af
þremur aðalpersónum verksins, séra Baldurs og Öbbu.
Skolli sýnir eðli sitt
Séra Baldur Skuggason er fyrirlitlegur óþokki, um það er engum blöðum að
fletta. Fyrir framhlaðning og poka af höglum selur hann hollenskum sjó­
mönnum tólf ára þroskahefta dóttur sína, Öbbu, sem þeir beittu hræðilegu
ofbeldi. Hann er kaldlyndur og grimmur þrátt fyrir hempuna og gengst upp í
valdinu, fer með sóknarbörnin sín á bakvið kirkjuna og lemur ef þau eru með
óróa við guðsþjónustu. Þá sendir hann aumingjann Hálfdán að sækja lík
ástvinu sinnar án þess að láta svo lítið að segja honum hver dó. Nafn hans er
táknrænt, því orðið skuggabaldur er notað yfir illan anda eða myrkramann,
og skuggabaldur er samkvæmt gamalli íslenskri þjóðtrú illvættur, afkvæmi
tófu og fresskattar, sumir segja kattar og hunds (Skoffín, skuggabaldur og
urðarköttur, 1954).
Með þetta innræti er ummyndun Baldurs Skuggasonar í hið grimma
og undirförla rándýr, ref, því rökrétt skref, sé tekið mið af Ummyndunum
Óvíðs. Tengsl þessarar ummyndunar við Lýkaon, fyrstu ummyndun manns
í dýr í verki Óvíðs, liggja beint við. Lýkaon var heldur óskemmtileg persóna,
miskunnarlaus harðstjóri með dýrslegt útlit, grátt hár og æði í augum. Nafn
hans er dregið af gríska orðinu „lykos“ sem þýðir úlfur. Hann reynir að bana
guðinum Júpíter sem í hefndarskyni kveikir í heimili hans. Lýkaon flýr og
tekur þegar að ýlfra þegar út er komið. Föt hans breytast í feld, handlegg­
irnir í framfætur. Trúr eðli sínu leggst hann á húsdýrahjarðir, enda áfram
haldinn miklum blóðþorsta. Ummyndaður í úlf heldur hann mörgum fyrri
einkennum: „það eru sömu gráu hærurnar, sami tryllti svipurinn, sömu
nístandi augun, sama svipmót dýrslegrar grimmdar“ (Ovidius, 2009, bls.
36).
Þegar Baldur Skuggason ummyndast í ref er því lýst nákvæmlega. Hann
hamflettir dauða tófu, brýtur útlimina úr liðunum, rífur nefið frá höfuð­
kúpunni, togar og tætir, og slítur dýrið úr mórauðum pelsinum.