Tímarit Máls og menningar - 01.09.2012, Blaðsíða 142

D ó m a r u m b æ k u r
142 TMM 2012 · 2
skemmtilega írónísk og eiginlega bráð­
nauðsynlegt að þau komi fyrir augu
danskra bókmenntamanna.
Persónulegt líf
Þótt hér hafi verið lögð áhersla á bók­
menntasögulegt inntak Landnáms.
Ævisögu Gunnars Gunnarssonar og
nýja sýn höfundar á skáldverk Gunnars
er þáttur hins persónulega lífs skáldsins
í bók Jóns Yngva einnig ítarlegri og
fyllri en í fyrri bókum um Gunnar, enda
um að ræða ítarlegustu rannsókn á
þessum höfundi sem á prent hefur
komið. Jón Yngvi dregur upp trúverð­
uga mynd af Gunnari sem vekur oft
aðdáun og samúð en er þó ekki alltaf
geðfelld. Þrautseigja og úthald Gunnars
á þeim árum sem hann er að hefja sinn
feril með tvær hendur tómar hlýtur þó
að vekja aðdáun flestra. Metnaður hans
er ærinn og snýr að tvennu; að verða
virtur rithöfundur og traustur fjöl­
skyldufaðir. Því verður ekki á móti mælt
að Gunnar náði takmarki sínu á báðum
sviðum og kannski ekki síst vegna
þeirra persónueiginleika sem falla
manni síst í geð; þrjósku, ráðríki og
jafnvel ofmetnaðar. Hér er líka kafað
dýpra í persónuleg málefni á borð við
ástarsambönd Gunnar bæði fyrir og í
hjónabandi og er sambandi hans við
Ruth Lange, sem hann eignaðist með
son árið 1929, gerð ítarleg skil. Sú saga
sýnir Gunnar í nokkuð óvægnu ljósi
sem mann sem hefur tilfinningalegt
heljartak á ungri konu sem virðist lúta
vilja hans í einu og öllu. Þá er afstaða
hans til sonar þeirra, Gríms, síðar á
ævinni ekki alltaf geðfelld og sú frásögn
vekur upp hugleiðingar um hvort Gunn­
ar sé ekki sjálfur kominn í hlutverk föð­
urins sem bregst, eins og hann sjálfur
lýsir svo oft í sínum eigin skáldverkum
og áður er rætt, (sjá frásögn af heimsókn
Gríms á Skriðuklaustur 403–405).
Gunnar og Franziska, eiginkona hans,
eignuðust tvo syni, Gunnar (1914) og
Úlf (1919), en árið 1912 eignaðist Gunn­
ar að öllum líkindum son með Anne
Marie Pedersen sem hann trúlofaðist
fyrsta veturinn sem hann bjó í Dan­
mörku 1907. Upp úr þeirri trúlofun
slitnaði um tveimur árum síðar en
sonur Annie Marie, Alf Pedersen, fædd­
ist 31. október 1912, rúmum tveimur
mánuðum eftir að Gunnar og Franziska
giftu sig. Hér er komið „launbarn“
Gunnars og kemst hann þar í flokk með
félögunum Halldóri Laxness og Þór­
bergi sem einnig áttu sín launbörn.
Jón Yngvi fjallar líka ítarlega um þau
tvö málefni sem hafa verið nokkuð í
kastljósinu undanfarin ár og tengjast
Gunnari; annars vegar Nóbelsverðlauna­
málið og hins vegar afstöðu Gunnars til
Hitlers og Þýskalands á stríðsárunum.
Umfjöllun Jóns Yngva um þessi mál er
vönduð og án sleggjudóma en þó ekkert
dregið undan og í báðum tilvikum tekst
honum vel að bæta dráttum við hina
áður þekktu mynd.
„Hann var fjarstaddur og missti
af fjörinu“
Það er óumdeilanleg staðreynd að hin
margumtalaða „staða Gunnars Gunn­
arssonar“ í íslenskum bókmenntum var
staða útlagans, þess höfundar sem átti
erfitt uppdráttar vegna fjarveru sinnar
frá hinum íslenska menningarvettvangi
á umbrotatímum í íslenskri bókmennta­
sögu. Þótt Gunnar hafi sent frá sér
meistaraverk á borð við Fjallkirkjuna og
Svartfugl voru landar hans lengi vel
furðuáhugalitlir um verk hans og
kannski er helsta skýringin á því að
vegna fjarveru sinnar tilheyrði hann
engri klíku rithöfunda eða mennta­
manna. Jón Yngvi ræðir átök í íslenskri
menningarumræðu á þriðja áratugnum