Tímarit Máls og menningar - 01.09.2012, Blaðsíða 120

Á s t r á ð u r E y s t e i n s s o n
120 TMM 2012 · 2
Ljóðmælandi segir m.a.: „manneskjan hefur jú séð í mér dugnaðarskepnu“
(BAS xx). Á tveimur stigum handrits ráðlagði ég skáldinu að sleppa þessu
jú­i. Þegar hann í seinna skiptið sagði á sinn ljúfmannlega hátt að hann
ætlaði að „skoða þetta“, vissi ég að hann myndi halda traustataki í þetta „jú“.
Ég var stöku sinnum smeykur við að ljóðlínur fengju á sig of mikið rabbsnið.
Eins sagði ég Jónasi stundum að mér fyndist hann halda um of aftur af þeirri
frjóu myndgáfu sem hann bjó yfir sem ljóðskáld. Með því er ég ekki að finna
að þeim frásagnarbrag sem er á ýmsum ljóða Jónasar, því að hann gat ort slík
ljóð með þeim hætti að upp byggðist bráðlifandi myndheimur. Ég nefni sem
dæmi hið áhrifaríka ljóð „Kjúkling, fisk, bjór …“ í nýju bókinni (BAS 34).
Þar er Jónas enn að vinna úr minningum sínum frá dvölinni í Gvatemala
fyrir aldarfjórðungi.
Veðrið og dauðinn
Hvað myndmálið varðar má ef til vill líta svo á að Jónas hafi viljað virða
myndbyggingu náttúrunnar sjálfrar og viðurkenna hve háður maðurinn er
henni og hinu sívirka en stundum ófyrirséða afli hennar. Í ljóðinu „Vakan“ í
Andartaki á jörðu (AÁJ 33) segir af manni sem „situr með bakið að kofahrófi
/ litlum hól uppúr túninu“ (jörðin er kannski á góðri leið með að endurheimta
þetta mannvirki). Hann „styður augum við fjöll inn til landsins“. Ýmsir hafa
ort um náttúrusýn sem gagntekur áhorfanda, en það vekur athygli hvernig
hér er dregið úr „valdi sjónarinnar“. Þessi áhorfandi leggur sjónarsviðið ekki
undir sig, heldur notar augun til að styðjast við umheim sinn. Einungis með
slíkri auðmýkt nemur mannskepnan seiðmagn náttúrunnar.
Í bókinni The Song of the Earth (sem er þekkt dæmi um vistrýni í
bókmenntafræði), fjallar breski fræðimaðurinn Jonathan Bate í einum kafla
um þátt veðursins í ljóðagerð rómantísku skáldanna á nítjándu öld. Með
hliðsjón af verkum annars fræðimanns, Frakkans Michels Serres, bendir
Bate á herferð upplýsingarinnar gegn veðrinu. Nútíminn hefur ekki síst
gengið út á að draga úr áhrifum veðursins á daglegt líf okkar. „En náttúran
er ekki stöðug. Veðrið er frumteikn breytileika hennar“ og veðrið staðfestir
jafnframt náin tengsl náttúru og menningar, segir Bate.10 Kannski má Jónas
að þessu leyti kallast arfþegi rómantíkurinnar. Hann gengst við veðrinu;
það er hluti af umhverfinu í ljóðum hans, hann dregur fram hvernig það
orkar á skilningarvitin og jafnframt „slær því inn“, ef svo má segja. Innra líf
ljóðmælenda, náttúrufar huga jafnt sem líkama, er háð veðrabrigðum. Það
tengist bernskumyndum; samræðan við það hefur staðið frá byrjun. Upp­
hafsljóð fyrstu bókarinnar heitir „Tvísöngur“ og hefst svo: „lárétt erindi /
hins ókomna þylur nepjan“; fjall rís upp af ströndinni og er fast fyrir og þar
vex einnig barn sem „kastar steini / í glaðbeitta öldu“ (ÍJB 7). Þessa barns
bíða mörg veður og undarleg. Í öðru ljóði í sömu bók snjóar (ÍJB 27):