Tímarit Máls og menningar - 01.09.2012, Qupperneq 111
A l l i r Í s l e n d i n g a r e r u b l á t t á f r a m f r a m k væ m d a g l a ð i r
TMM 2012 · 2 111
fari framandi orðspor þar sem allt er annaðhvort til mikillar fyrirmyndar
(útópía) eða þá í kaldakoli (dystópía).7
Sagnfræðingurinn Sumarliði Ísleifsson hefur fengist töluvert við ímynd
Íslands erlendis og bendir á í grein sinni „Fyrirmyndarsamfélagið Ísland“,
hvernig „[u]ppruni og menningarlegur bakgrunnur, þjóðfélagsstaða, svo og
persónuleg, stjórnmálaleg og trúarleg viðhorf hafa áhrif á hvernig fjallað er
um tiltekið viðfangsefni“ (Sumarliði Ísleifsson 2002: 126). Það er því kannski
ekki að undra að Þjóðverjar, sem margir hverjir vilja sínkt og heilagt meina
að þeir séu skipulags og öryggissjúkir, þrætugjarnir og gagnrýnir, geri svo
gott sem ekkert að óyfirlögðu ráði, séu allrahanda hjarðdýr og komi þar að
auki frá landi þar sem náttúru og landslagi svipar til nágrannalandanna –
skuli falla í stafi yfir meintu frjálsræði og hvatvísi landans sem ríma svo vel
við óútreiknanlega og magnaða náttúruna. Og eins og fyrr getur liggur viss
bannhelgi á þjóðernisstolti í Þýskalandi og mætti leiða líkur að því að sumir
Þjóðverjar finni vissa fró í því að útmála ættjarðarást Íslendinga. Með öðrum
orðum gæti þetta haft eitthvað með það að gera hvernig höfundar myndu
vilja sjá hlutunum hagað í heimalandinu og máske er íslenski hællinn að ein
hverju leyti sniðinn af þannig að fóturinn megi passa í skóinn?
En ekki er þó hægt að segja að þessar meiningar séu alfarið úr lausu lofti
gripnar. Margir þeir íslensku viðmælendur sem teknir eru tali í verkunum
gera enda í því að básúna framangreind atriði, berja sér á brjóst, setja upp
víkingahjálminn, teyga brennivínið, skófla í sig hákarlinum og fullyrða að
hinn almenni Íslendingur lesi Íslendinga sögurnar, sé einkar meðvitaður um
sögu sína og uppruna, berji í það minnsta saman kvæði fyrir skúffuna og sé
sískapandi. Svo útilokar hann auðvitað ekki tilvist álfanna.
Allt vitnar þetta um einhvers konar framandleikaþörf sem er ágætlega
kristölluð í einum kaflanum hjá Andreu Walter, „Okkur skortir álfana“8, þar
sem hún ræðir við Terry Gunnell, prófessor í þjóðfræði við Háskóla Íslands,
um álfatrúna og bendir hann henni á að ef til vill sé áhugaverðara að pæla
í hvað fær þýska blaðamenn til að garfa í viðlíka málefnum og bætir við að
slíkt sé eitthvað sem aðrar þjóðir hafi fyrir löngu gloprað niður í gegnum
rationalisma, kirkjuna og vísindin (Walter 2011: 168). Og það er hugsanlega
heila málið.
Og hver vill svo sem lesa um Jón og Gunnu sem aldrei hafa ort neitt, lesa
sjaldan, eiga ekkert sameiginlegt með þúsundþjalasmiðnum Kidda vídeó
flugu, eru ekki andlega skyld Björk Guðmundsdóttur og nenna ekki fyrir sitt
litla líf að pæla í íslenskri menningararfleifð? Það er að segja eitthvað sem
líkast til gæti orðið ofan á væri ímyndinni og þránni eftir framandleika ýtt til
hliðar; blákaldur veruleikinn. En hver hefir svo sem áhuga á veruleikanum?
Allir Íslendingar eru jú listamenn og sannarlega einstakir í sinni röð.