Tímarit Máls og menningar - 01.09.2012, Page 100
H j á l m a r S v e i n s s o n
100 TMM 2012 · 2
aldarinnar, skrifaði söguna Kleist in Thun árið 1907. Þar lýsir hann skynjun,
hrifnæmi, örvæntingu, þrá og skáldskaparmetnaði Kleists á sinn óborganlega
hátt. Margir hafa bent á að sagan sé ekki bara lýsing á því hvernig Kleist er
við það að sogast inn í spíral geðveikinnar, heldur sé Walser ekkert síður að
lýsa sinni eigin ofurnæmu skynjun á heiminum, sem sveiflaðist stöðugt milli
hrifningaræðis og örvæntingar. Reyndar var það meðvituð aðferð hans að
gefa sig slíku hugarástandi á vald í skrifum sínum. Þannig komst hann í stuð.
Þannig kom andinn yfir hann. Sjálfur var hann hæglátur maður og einfari.
Þegar Walser var fimmtugur þurfti hann leggjast inn á geðsjúkrahús þar sem
hann dvaldi þau tæpu 30 ár sem hann átti ólifuð. Þegar læknar á spítalanum
reyndu að fá hann til að halda áfram að skrifa, svaraði hann með orðum sem
urðu fleyg löngu síðar: „Ég er ekki hingað kominn til að skrifa. Ég er hér til
að vera sturlaður.“
Þess má geta að sumir aðdáendur Roberts Walsers, þar á meðal J.M.
Coetzee, Susan Sontag og W.G. Sebald, telja að sagan Kleist í Thun sé eitt
helsta meistaraverk hans.
Af Kleist er það að segja að hann var á sífelldum þeytingi, fótgangandi og
ríðandi, um Evrópu þvera og endilanga. Weimar, Dresden, París, Leipzig,
Genf, Mílanó, Prag, Mainz, Berlín, Königsberg. Hann staldraði við í rúm tvö
ár í Königsberg 1805 til 1807 þar sem hann starfaði sem lágtsettur embættis
maður og naut um hríð skáldalauna úr sjóði drottningarinnar Luise. Í
Königsberg skrifaði hann hina frægu nóvellu sína Michael Kolhaas og smá
söguna Das Erdbeben in Chili. Þar samdi hann einnig leikritið Penthesilea,
eitt af helstu leikritum þýskra leikbókmennta. Hann átti einnig frjótt tímabil
í Dresden 1807 og 1808, þar sem hann umgekkst skáld og listamenn, og svo í
Berlín síðustu tvö árin sem hann lifði. Þar gaf hann út fyrsta dagblað Þýska
lands, Berliner Abendblätter og tvö kver með smásögum.
Ósigur Prússahers fyrir herjum Napóleons við Jena 1806 og öll upplausnin
sem hann hafði tímabundið í för með sér í Prússlandi hafði mikil áhrif á
Kleist. Verk hans, leikrit, smásögur, nóvellur, anekdótur, fjalla nær alltaf
um tilviljanir og misskilning sem hefur hrikalegar afleiðingar í för með sér.
Hamfarir, ofstæki, ofbeldi eru rauður þráður í þessum verkum. Persónurnar
sveiflast milli vonar og ótta, himnaríkis og helvítis. Þær eiga aldrei möguleika
á því að læra af reynslunni og fara að rækta garðinn sinn.
Verk Kleists eru andstæða þroskasögunnar (Bildungsroman) sem var ríkj
andi bókmenntaform á þessum tíma og lengi síðan. Þau brutu í bága við
fagurfræðilegt velsæmi og ríkjandi hugmyndir um tilgang skáldskapar. Þau
þóttu yfirgengileg, ofstopafull, ruddaleg. Ekki bætti úr skák sjálfsmorð höf
undarins, framið með leikrænum tilþrifum, 21. nóvember 1811.
Heinrich von Kleist hafði legið í hundrað ár í kaldri sandgröfinni niður
við litla Wannsee þegar hann loks hlaut þá skáldfrægð sem hann þráði svo
heitt í lifanda lífi. Mörg ungskáld tóku Kleist nánast í dýrlingatölu í hinni