Tímarit Máls og menningar - 01.09.2012, Side 58

58 TMM 2012 · 2
Soffía Bjarnadóttir
„Því að elskan er sterk,
eins og dauðinn“1
Um fórnargjöf og sígilda endurkomu
í tveimur íslenskum ljóðsögum
Eurydice appeared brindled in blood
And she said to Orpheus
If you play that fucking thing down here
I‘ ll stick it up your orifice!
O Mamma O Mamma2
Goðsögnin um Orfeus og Evridísi snýr stöðugt aftur í samtímaskáldskap
og túlkun á honum. Tvöfaldur harmrænn dauði Evridísar og sorg Orfeus­
ar hefur orðið skáldum og fræðimönnum eilíf uppspretta sköpunar. Í
Ummyndunum Óvíds er Evridís þögul ástmey sem fylgir sínum Orfeusi þar
til hún deyr aftur. Hún er jafn óvirk lífs sem liðin og væri hún á lífi þá gæti
hún minnt á eiturlyfjaneytanda, svo fjarlæg er hún lífinu og aftengd því.
Evridís hlýtur þann dóm að deyja tvisvar. Dauðinn á sérstakan bústað
í bókmenntunum og þar rís hann hátt, er sýnilegur andstætt daglegu lífi
nútímamannsins. Vert er að huga að þeirri þráhyggju sem beinist að dauð­
anum í bókmenntum. Hvert er mikilvægi dauðans þegar kemur að skáld­
skap? Í þessari grein eru skoðuð dauðaminni í skáldskap, einkum í tveimur
íslenskum ljóðabálkum: Blysfarir (2007) eftir Sigurbjörgu Þrastardóttur og
Öll fallegu orðin (2000) eftir Lindu Vilhjálmsdóttur.
Í textanum sem vísað er til í upphafi úr „Hörpu Orfeusar“, leikur Nick
Cave (1957–) sér með hina fornu goðsögn og Evridís öðlast rödd. Í söng­
textanum er hún þreytt á eilífum söng, að vera óvirkur staðgengill dauðans
– skáldamúsa, er hún hvæsir á Orfeus: „Ef þú spilar á þessa helvítis hörpu
hér niðri þá sting ég henni upp í þitt eigið söngrör.“ En dauðinn er ein helsta
músa skáldanna í menningarsögunni og oft er það kona líkt og Evridís eða
líkami konu sem er staðgengill dauðans. Sigurbjörg og Linda vinna einnig
með skáldskaparrými dauðans og hina fornu goðsögn en snúa kynhlut­
verkum við í ljóðsögum sínum um ástina og dauðann.