Tímarit Máls og menningar - 01.09.2012, Síða 99

TMM 2012 · 2 99
Hjálmar Sveinsson
Hrifningaræði og
örvænting í Thun
Þess var víða minnst síðastliðið haust, að liðin voru 200 ár frá því Heinrich
von Kleist batt enda á líf sitt 34 ára gamall við litla Wannsee í Berlín. Leikrit
hans eru nú sviðsett sem aldrei fyrr, efnt er til upplestrarkvölda í borgunum
þar sem Kleist gerði stuttan stans á hraðferð sinni í gegnum lífið og sett
hefur verið upp stór og falleg sýning í Ephraim Palais í Berlín sem kallast á
við aðra sýningu í Frankfurt an der Oder, fæðingarborg Kleists við pólsku
landamærin 60 kílómetrum austur af Berlín.
Bernd Heinrich Wilhelm von Kleist fæddist 1777 og var kominn af prúss­
neskum liðsforingjum langt aftur í ættir. Hann missti foreldra sína ungur,
gekk í prússneska herinn 15 ára gamall og var orðinn liðsforingi þegar
hann, sjö árum síðar, sagði sig úr hernum, í óþökk konungs, skráði sig í
háskóla í heimaborg sinni og lagði stund á stærðfræði og náttúruvísindi.
Háskólanámið varð þó endasleppt en það breytti engu um háleitar skoðanir
hans um tilgang menntunar. Hann fékk vinnu við viðskiptaráðuneytið í
Berlín, höfuðborg Prússlands, byrjaði að fást við skáldskap og las heim­
spekingana Kant og Rousseau af kappi. En heimspeki Kants hafði þau áhrif
á Kleist að hugmyndir hans um fullkomnun og sannleika hrundu. Uppfrá
því varð það grunnstef í hugsun hans og skrifum að líf okkar sé undirorpið
tilviljunum og engan æðri tilgang sé að finna hér á jörðu.
Kleist fór með Ulrike systur sinni til Dresden og þaðan til Parísar 1801
og þóttist ætla að stúdera stærðfræði en fannst Parísarbúar óþolandi yfir­
borðslegir. Fjórum mánuðum síðar var hann komin til Sviss og leigði sér
hús á lítilli eyju í ánni Aar við smáborgina Thun. Þar ætlaði hann að gerast
bóndi í anda kenninga Rousseaus um að hið „óbrotna líf“ bóndans væri
nær sannleikanum en líf borgarbúans. Segja má að Kleist hafi orðið skáld
þarna á eyjunni því að þar byrjaði hann á leikritinu Der zerbrochene Krug og
ljóðaleiknum Robert Guiskard, sem hann síðar brenndi. Systur sinni skrifaði
hann frægt bréf frá eyjunni þar sem hann segist stefna að því að „geta barn,
yrkja ljóð og fremja hetjudáð, svo get ég dáið sæll“. Leikar fóru þó svo að
Ulrike þurfti að sækja hann fárveikan fáeinum mánuðum síðar.
Svissneski rithöfundurinn Robert Walser, einn sérstæðasti rithöfundur 20.