Tímarit Máls og menningar - 01.09.2015, Side 76

76 TMM 2015 · 3
B ó k m e n n t a h á t í ð
tengslum við kvikmyndagerð hans og verðlaunamynd1 en þar bar Hugo Rask
á góma. Í morgunþætti á TV4 í nóvember dró hann í land og sagðist aldrei
hafa sagt það beint að hann væri Hugo Rask heldur hefði fólk í kringum
hann einfaldlega bent honum á líkindi þeirra á milli. Sjálfur hefði hann
ekki gefið sér tíma til að lesa bókina. Í sjónvarpsviðtali var Lena Andersson
spurð út í ummæli Anderson og hún benti á að um skáldsögu væri að ræða
og bæði Hugo Rask og Ester Nilsson væru skáldaðar persónur.2 Vorið 2014
spratt jafnframt fram umræða í Svíþjóð um hinn svokallaða Kulturmann.
Åsa Beckman skrifaði grein í Dagens Nyheter þar sem hún skilgreindi
hugtakið og tók Hugo Rask sem dæmi um kúltúrmanninn. Í stuttu máli
er kúltúrmaðurinn karlkyns listamaður sem hefur í kringum sig hjörð
aðdáenda sem lofsamar hann og hann sækir í aðdáun kvenna. Hann hefur
greiðan aðgang að fjármagni, virðingu og listrænt frelsi er honum mikil-
vægast af öllu. Åsa hélt því fram að áhrif hans færu dvínandi og að margt
benti til þess að hann væri að deyja út. Í kjölfarið hófust fjörugar umræður
um tilvist kúltúrmannsins, hvort hann sé dauður eða lifi enn góðu lífi. Sú
umræða á sér enn stað í sænskum fjölmiðlum og verður forvitnilegt að sjá
hvort hún muni teygja anga sína til Íslands.
Deilurnar um það hvort sögupersónurnar í bókinni Í leyfisleysi byggja
á raunverulegum persónum eða ekki draga athyglina frá sjálfu efni bókar-
innar. Í henni lýsir höfundur þeim blekkingum sem ástfangin manneskja
er tilbúin að gangast á hönd. Ester verður gagntekin af Hugo og túlkar allt
hans látbragð og hverja einustu setningu sér í hag. Lesandinn fær að fylgjast
með ástarþrá Esterar Nilsson og voninni sem hún nærir af örvæntingu í
eigin brjósti. Vonarneistinn glæðist auðveldlega og þráhyggjan nær svo
sterkum tökum á henni að hún verður nánast „stalker“ eða „eltihrellir“ í
lífi Hugos. Ester er umkringd öðrum persónum en lesandinn fær ekki að
sjá þær beint heldur einungis enduróminn af ummælum þeirra í hugrenn-
ingum Esterar. Þetta sýnir vel bjögunina sem verður í huga hins ástfangna:
ástar-tvenndin verður lokaður hringur sem magnast upp og allt þar fyrir
utan verður ómerkilegt og fjarlægt hjóm. Lena Andersson nær að lýsa þessu
ástandi og þróun þess af miklu næmi og þegar líður á söguna fær lesandinn
hrollkennda samúð með hinni berskjölduðu Ester. Það hvort Ester sé upp-
runalega Lena eða Hugo Rask eigi rætur að rekja til Roy Andersson kemur
málinu einfaldlega ekki við.
Umræða sem þessi er hins vegar ekki ný af nálinni. Margir íslenskir höf-
undar hafa lýst því hvernig þeirra persónulega líf er bendlað við persónur og
atburði úr bókum þeirra. Spurningar sem höfundar fá gjarnan eru til dæmis:
„Ert þetta þú? Kom þetta fyrir þig? Er þetta ég? Er þetta frændi þinn?“ Margir
höfundar stíga þó fram og lýsa yfir tengslum við eigið líf og eigin reynslu.
Sögulegar skáldsögur og skáldævisögur hljóta yfirleitt góðar viðtökur hér á
landi og eru vinsælar. Vigdís Grímsdóttir hlaut hastarleg og martraðakennd
viðbrögð við skáldsögu sinni Ég heiti Ísbjörg, ég er ljón sem kom út árið 1989.