Tímarit Máls og menningar - 01.09.2015, Blaðsíða 120

G u ð m u n d u r S . B r y n j ó l f s s o n
120 TMM 2015 · 3
inn í hlutverk Erasmusar frá Rotterdam til þess að geta betur greint samfélag
og haldið sjálfstæði sínu gagnvart ýmiskonar öflum sem börðust um sálir
listamanna upp úr miðri síðustu öld. Thor sér í Erasmusi eina stóra sam-
svörun við eigin veru, en til þess að geta virkjað sjálfan sig sem einskonar
líkamning Erasmusar frá Rotterdam þarf hann að öðlast visku, gnósis, hann
þarf að beisla neistann svo af verði ljós sem sé þess megnugt að lýsa upp
dimma sviðsmynd eftirstríðsáranna, „hróstrugt næturlandslag“ svo gripið
sé til líkingamáls Thors sjálfs undir myndum Rembrandts.
Tíminn og þá fyrst og fremst nútíminn, núið, var eins og kvikasilfur
á ritunartíma þeirra þriggja ferðabóka Thors sem hér hefur verið fjallað
um. Nútíminn var stærð sem ekki var hægt að ná tökum á og ekki hægt
að binda sig fastan í vegna yfirvofandi hættu á heimsslitum. Existensíalist-
arnir fundu sig í klemmu á milli fortíðar og framtíðar og í því fólst meðal
annars tilvistarvandinn sem þeir glímdu við. Biðin var eftir einhverju sem
hlaut að vera þekkt úr fortíðinni ellegar óþekkt úr framtíðinni. Þess vegna
er Heidegger ekki viss um hvort síðasti guðinn færist nær eða fjær. Thor
tekst á við þetta hlutskipti af hugrekki, hann neitar að ganga inn í þessa
sviðsmynd, hann vill breyta henni en gerir sér grein fyrir því að það getur
hann ekki einn. Og hann getur það ekki í einni lotu, heldur þarf hann að
aðlaga sig, gera margar atrennur að því að ná tengingu við tímann. Hér á
það sama við og Ragnhildur Richter nefnir þegar hún lýsir stöðu Thors í
hlutverki sögumannsins í Röddum í garðinum: „Þörfin fyrir tengingu, og
skorturinn á henni, tekur þannig líka til tímans, reyndar bæði fortíðarinnar,
sem sögumaður er stöðugt að reyna að komast til og endurlifa eða öllu heldur
skálda upp, og líka nútímans sem hann eins og hendist inn í óundirbúinn
og ótengdur.“71 Tengingin sem Thor þarf að ná til að geta fótað sig er ekki
bara við tímann sem óræða flæðandi hugmynd sem maðurinn hefur stillt
líf sitt eftir, heldur við tímann sem guðlegt afl. Þetta veit Thor og þannig
getur hann sagt með góðri samvisku að maðurinn sé aldrei einn. Hann er
alltaf með sjálfum sér og Guði og þess vegna leitar Thor á náðir Erasmusar,
hugsuðar sem kann að vera í heimi þar sem aðeins er fortíð og framtíð,
setur sig á milli póla og ýtir frá draugum fortíðar um leið og hann spyrnir
við afleiðingum þess sem koma mun en er þó ekki komið: siðbreytingunni.
Hann selur sig engum en leyfir mönnum að telja sig bandamann allt þar til
í ljós kemur að svo er ekki. Erasmus er þessi tenging, tvöföldunin sem Thor
þarf að gera á sjálfi sínu.
Sagan um Erasmus er sagan um Thor – manninum er heimilt að notfæra
sér allegóríuna, því Guð lagði hana frá sér eftir hina fyrstu allegóríu: söguna
um syndafallið. En allegórían er Thor meira en rústir einar, hún er honum
frelsandi afl, líkt og Lof heimskunnar var Erasmusi líknandi tjáning. Thor
hefur í gegnum reynsluna, í Sovétríkjunum og í Assisi, öðlast þekkingu,
gnósis, sem hann nýtir sér til að ganga með Erasmusi þrátt fyrir að hyldýpi