Tímarit Máls og menningar - 01.09.2015, Blaðsíða 109

„ H a g i ð y ð u r a ð h æ t t i f ö r u m a n n a“
TMM 2015 · 3 109
saman“26 um safnið líkastur manneskjunni sem kastað er út í heiminn,
líkastur Adam í Paradís áður en Guði hugkvæmdist að gefa honum mál.
Eftir að syndafallið hefur komið manninum í bága stöðu verður hann,
samkvæmt gyðinglegri forskrift, að vona á Messías, að hann komi að leið-
rétta það sem úr lagi hefur gengið. Við uppgang nasismans – og seinna undir
skugga helsprengjunnar sem Thor lifir við – er uppi samfélagslegt ástand
sem ekki getur flokkast sem neitt annað en hryllingur. Og þarf svo sem ekki
viðlíka viðbjóð til að virkja vonina um Messías.
Ljóskerið í texta Thors, sem lýsir upp „hrjóstrugt næturlandslag“ í huga
svartklæddu konunnar, er af þessum toga; ljós sem bætir og gerir heilt, enda
lagast gigtarverkurinn við þessa uppljómun. En umfram allt eru sjálf Rem-
brandt-málverkin í þessu hlutverki. Þau eru þess megnug að bæta Thor og
konuna enda hafa þau magnaðan kraft.
Réttlætið fæst með lærdómi og endurlausn fyrir tilstilli þekkingar. Þá speki
er gyðingnum uppálagt að drekka í sig frá blautu barnsbeini, þessi viska er
enn einn boðskapurinn sem Benjamin hendir á lofti úr Mósebókunum.27 Og
maðurinn á að læra af reynslunni sem á að færa honum réttlæti að lokum,
reynslunni af hryllingi fortíðar, samtíðar og framtíðar. Benjamin segir:
„En það sem beinir manni til fjarlægs tíma er reynslan sem veitir honum
inntak og greinir hann sundur. Því er uppfyllta óskin kórónan sem krýnir
reynsluna.“28 Hér birtist – reyndar með ögn breyttum hætti – hugmyndin
um hinn messíanska mátt. Og í raun er messíanisminn hér algjör því mynd-
málið um krýninguna fullkomnar þá hugmynd að um dulúðuga uppfyllingu
sé að ræða. Konungs konunganna er vænst. Vænting þess sem mun verða
– eða getur orðið – er byggð á reynslu. Hér er vísað til reynslu kynslóðanna
sem gengið hefur mann fram af manni í tungumálinu sem er „órækur
vitnisburður þess að minnið er ekki tæki til að kanna fortíðina, heldur leik-
svið hennar.“29 Hér á Benjamin við það að minnið stuðli að sviðsetningu.
Fortíðin getur brotið sér leið í myndum hugans til andartaksins sem lifað
er hverju sinni; þannig er og hugveran leikstjóri þess leiks sem minnið
sviðsetur. Sá sem man sviðsetur núna og núna og aftur núna í hverri andrá
það sem var en með valkvæðum hætti – eða hvað? Síðan er það spurningin
hvort um er að ræða tækni minnisins eða tækni gleymskunnar.
Frammi fyrir málverkum Rembrandts hefur Thor orðlaus sett á svið
lítið tableau vivant, uppstillingu úr minninu, upprifjun úr fortíð sem eins
og óvænt kallar til framtíðar. Messías er í nánd en gömul svartklædd kona
ber með sér andblæ hans: „Og gömul kona situr svartklædd á stól“ etc. etc.
Þegjandi kryfur Thor veru gömlu svartklæddu konunnar og það er engu
líkara en að hann leiti í smiðju Benjamins í túlkun sinni á þögn hennar
og nærveru. Hann „talar“ mál tjáningarinnar þegar hann „les“ þessa konu
sem virðist mæta fortíð sinni á þessum stað með þetta forvitna vitni, Thor.
Myndlestur skáldsins hefur nú færst frá gamalli mynd yfir á gamalt en samt
síungt mótíf. Sagan vitjar hennar, kannski er það fallinn sonur úr umsátrinu